SÖYLEŞİ: OKTAY CANDEMİR Yazar Adil Harmancı’nın Van’lı Fadile’nin büyüdüğü koşulları, toplumsal psikolojiyi irdeleyen ve erkeğin kadına uyguladığı şiddetin varabileceği noktaları irdeleyen ibretlik bir hayat hikâyesini konu alan Fedile 2 romanı Sitav yayınevinden çıktı. 78 yaşındaki Fedile’nin çocuklarını korumak için toplumla yaşadığı çatışmalar, gelenek, görenek diye sunulan birçok şeyin aslında riyakârlık olduğunu da ortaya koyuyor. Akıllı bir kadının akıl hastanesine varan ibretlik hayat hikâyesi, Gazetecİ-Yazar Adil Harmancı’nın usta kaleminden dökülen ‘Fedile’ biyografik bir çalışmanın ötesinde, kadının toplumsal yaşamımızda ki yerini ve yaşadığı acıları bir kez daha gözler önüne seriyor. Önsözünü Toros Üniversitesi Rektör Yardımcısı Sosyolog Prof. Dr. Ahmet Özer’in yazdığı Fedile II kitabı, 140 sayfadan oluşuyor. Olayların ve diyalogların fazla boğdurulmadan ve abartıya kaçmadan sade bir dille, tamamen tanıklıklar çerçevesinde anlatıldığı Fedile II, bir solukta severek okuyacağınız bir kitap. Kadına yönelik şiddetin de kadına yönelik adaletli tutumun da örnekleriyle yer aldığı Fedile II, kaynak niteliğinde bir kitap. Hikâye ise, filmlere konu olacak bir hikâye. Yazar Adil Harmancı ile korona günlerinde Fedile’yi ve toplumsal sorunlarımızı konuştuk. 1990 ‘lı yıllarda Özgür Gündem’in Van Muhabirliğini yapan ve öldürülmekten tesadüfen kurtulan, uzun bir sürede cezaevinde kalan Gazeteci-Yazar Adil Harmancı, gazetecilik yaşamını, önceki kitaplarını ve son romanı Fedile 2’yi konuştuk. Fedile’nin yaşamını üç kelime de anlatmanızı istesem, bu üç kelime ne olurdu? Fedile 2’de tıpkı Delirtilmiş Toplumda ‘deli Fedile’ kitabında olduğu gibi, aslen Siirt Eruh Bozatlı köyü doğumlu olan ve halen Van’da yaşayan 78 yaşındaki Fedile Kayar’ın yaşamını konu alıyorum. Öyle bir yaşam ki berdel, beşik kertmesi, erken yaşta zor evlilik, kuma, tecavüz, gayrı meşru çocuk, akıl hastanesi, şiddet, sokak yaşamı, kısacası kötüden yana ne ararsanız var, yani üç kelimeden çok daha fazla kelime söylenebilir. Siz Fedile 1’de onun üzerinden topluma ulaşmaya çalıştınız. Bu kitabınızda toplumdan Fedile’ye ulaşmaya çalışıyorsunuz? İlk kitap Fedile Kayar’ın 1942-2011 yılı arasındaki yaşam hikâyesini ibretlik bir şekilde gözler önüne sermeye çalıştım. Fedile II’de ise 2011-2020 yılları arasında yaşadıklarını, toplumla ilişkilerini, onun toplumla, toplumun onunla kurduğu bağı hem psikolojik hem de sosyolojik yönleriyle irdeledim. Fedile II’deki bir başka farklılık ise, okumayanlar için ilk kitabım da güncellenmiş hali var ve Fedile’nin gençlik fotoğrafları bulunuyor. Çocukluğundan itibaren sanki bir macera kadını olmaya adaymış gibi bu kitabımda da zor günler yaşıyor, ama toplum tarafından tanındıkça saygı da sevgi de görüyor.” Üçüncü kitabı düşünüyor musunuz? Fedile Kayar’ın şu anda Erek Mahallesindeki evinde iki oğluyla birlikte yaşadığını kaydeden Harmancı, “ Kitapta anlatıldığı gibi belki üçüncü bir kitabın konusu olaylar yaşayacak, bilemiyoruz. Fedile II, bu yönüyle gerçek bir hayat hikâyesi, üstelik kahramanı halen yaşayan bir hayat hikâyesi; akıllı bir kadını nasıl deli ettiğimizin hikâyesini yazdım. Kitabınızda ‘Deli’ kelimesini kullanmaktan özenle kaçınıyorsunuz, bunun sebebi nedir? Çünkü o bizden akıllı” diye konuştu. Hikâyenin kahramanı Fedile’nin ‘Beni yazacaksan sakın ‘deli’ diye yazma’ diye ricada bulunduğunu aktaran Harmancı, “ Fedile, daha 12’sindeyken evlendirildi, kaçtı, bu kez 18’inde evlendirildi. Yine kaçtı fakat deli damgası yemekten kurtulamadı. Anlayacağınız toplumsal yanlışlara direndi ama kendini kurtaramadı. Çocuklarından ayrı kaldı, onlar için her şeye katlandı. Sonunda çocuklarına ulaştı. Fedile’nin hayat hikâyesinden kısaca söz edebilir misiniz? 1942’de Siirt’in Eruh ilçesi Bozatlı köyünde doğdu. Daha 12 yaşındayken berdel olarak evlendirildi. Evliliğinin ilk gecesi kaçtı fakat yeniden koca evine gönderildi. Fedile kaçmaya devam etti, 18 yaşındayken 1960 yılında Van’ın Erciş ilçesinden bir imamla evlendirildi. Üzerine gelen kumaya itiraz edince kocası tarafından deli diye tımarhaneye kapatılıyor. Elâzığ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi'nde çıktıktan sonra, Eruh'taki köyüne baba evine döndü. Sonra yine deli diye ikinci kez Elazığ akıl hastanesine kapatıldığında tarih 1970'i gösteriyordu. Kimse ona yar olmayınca akıl hastanesinden çıktıktan sonra Van'da bıraktığı 5 çocuğuna ulaşmak için, Siirt’in Eruh ilçesinden Van'a yürüyerek bir ayda gelir. Kendisine deli diyen kocasının evine sığınır. Çocuklarını görmek için her şeye katlanır ve evin odunluğunda yaşamaya razı olur. Eşi ölünce, kuması ikinci evliliğini yapar ve evi terk eder. İki çocuğu ondan uzaklaşır, bir çocuğu ilaç içerek hayatına son verir. Geçim sıkıntısı çeken Fedile, kalan iki çocuğuna bakmak için dilencilik yapmaya başlar ve Fedile artık, 'Deli Fedile' olarak anılır. İşte böyle bir hayat hikâyesinin devamını ikinci kitabımda anlatmaya çalıştım. Adil Harmancı Kimdir? 1959 yılında Hakkari’de doğan Gazeteci-Yazar Adil Harmancı, 1973 ve 1978 yıllarında Mersin ve Çanakkale Öğretmen Lisesinde okudu. Dönemin siyasi koşullarıyla nedeniyle okulunu terketmek zorunda kalan Harmancı, Anadolu Üniversitesi Sosyoloji Bölümünü bitirdi. 1990’lı yıllarda Özgür Gündem Gazetesi başta olmak üzere çeşitli yayın kuruluşlarında çalışan Harmancı, 90’lı yıllarda gazetecilik deneyimlerini ‘Daktilomda Posta İzleri’ isimli kitabında topladı. Aynı zamanda ‘Delirtilmiş Toplumda Deli Fedile’ kitabının yazarı olan Harmancı, kadın röportajlarından oluşan ‘Sınır Tanımayan Yaşamlar’ isimli kitabını ise yakın zamanda bitirerek okuyucu ile buluşturmayı planlıyor.