Kanayan Bir Dille Yazdı Bizlere Xu Lizhi, Serdar Taş

Kanayan Bir Dille Yazdı Bizlere Xu Lizhi, Serdar Taş "Bu yazıyı beni Xu Lizhi’yle tanıştıran arkadaşım Eren Işık’a ithaf ediyorum" dedi.

Xu Lizhi hayata katılmak, yaşamı yudumlamak dururken montaj hattının akar bandının yanı sıra öylece durmaktan, hayatı ıskalamaktan yorgun düştüğü ve ıstırap duyduğu için yaşamla vedalaşmadan canına kıyan nârin ve nadir bir insandı. Onun şiirlerinde kanatlı sözler, şairanelik, fiyakalı mecazlar, özgün imge saplantısıyla zorlayıcı ve yorucu imge teşebbüsleri yok. Uzak Doğu’nun o duru, fazlalıksız, yalın söyleyişini modern zamanlara taşıdı o. Şimdi onu şiirleriyle anmak bizlere düşüyor.

Demirden Bir Ay Yuttum

Demirden bir ay yuttum

Vida diyorlar ona

Endüstriyel lağım sularını ve işsizlik formlarını yuttum

Makinelerin üzerine bükülmüş

Gençliğimiz ki genç yaşında ölmüş

Emeği yuttum, yuttum yoksulluğu

Yaya köprülerini ve bu paslanmış hayatı yuttum

Artık yutamam daha fazlasını

Yuttuğum her ne varsa düğümleniyor boğazımda

Sürüldüm ülkemin bir yakasından bir yakasına

Bir utanç şiiridir bu

Onlar bizim dostlarımız. Her ne kadar birbirimizin uza ğ ında olsak da, bizler birbirimizin ‘uzaktaki yakınları’yız. Onlar fabrikaların akar bantlarının, montaj hatlarının ba ş ında olabilir; onlar da ğ boylarında yabani kekik, orman zemininde mantar toplayabilirler ya da kendi deruni seslerini i ş itmelerine müsaade edilmeyen bir ş irketin ş urasında burasında çalı ş ıyor olabilirler. Ancak onlar bizim kadim dostlarımız! Xu Lizhi'yi, bu "i ş çi ozanı", emek sürecinin hiçle ş tiricili ğ ini, nesnele ş tiricili ğ ini, hiçkimsele ş tiricili ğ ini, kişiliksizleştiriciliğini yakalayan ş iirlerin müellifini, ait olmadı ğ ı ve olamayaca ğ ı bir dünyaya vidalanmı ş bu cânım insanı hürmetle anıyorum.

“Bir vida daha gevşedi

Bir göçmen şair daha atlayıverdi

Sen ölüyorsun benim yerime

Ben yazmaktayım senin yerine”

Zhou Qizao, bu ş iiri, müntehir ş air Xu Lizhi'nin aziz hatırasına binaen kaleme almıştı. Xu Lizhi, i ş çilerin makinelerden daha fazlası oldu ğ una inanıyordu. İş çilerin inorganik makineler üreten organik makineler olmadı ğ ına inanıyordu. İşçilerin, makinelerin uzantısı birer el ve kemik külçesi olmadığına inanıyordu. Foxconn'un montaj hattında kahrolası bir daire-i fasideden yılgın vaziyette 24'ünde terk-i hayat eyledi. Birçok i ş çi, fabrika yatakhanesinin penceresinden kendini ölümün asude ülkesinin bağrına bıraktı ğ ı için ş irket yönetimi çözümü pencerelerden a ğ germekte bulmu ş tu. Montaj hattında akar bandın yanı sıra kâğıtta dizili sözcükler gibi sıralanmak onuruna dokunduğu için kendini yaşamın ağırlığından ölümün boşluğuna bıraktı Xu Lizhi. Kendi olmadığı bir dünyada, hiç olmamayı daha haysiyetli bulmuştu Xu Lizhi. Yerle yeksan olan, makineler arasında preslenen ve rendelenen, kalıba dökülen bir gençliğin ağıtını seslendiriyordu o.

“Kimseler aldırmayacak

Tıpkı geçen seferki gibi

İşte böyle bir gecede

Aramızdan biri daha yere devrildiğinde”

“Yazdıklarımı ancak göçmen işçilerin kalpleri anlayabilir.” (Xu Lizhi)

Xu bir nefeslik ömründe umut ve umutsuzluk sarkacında salınıp durdu. Yeknesaklıktan ve bu “bengi dönüş”ten sıyrılıp yetene ğ ini duyurabilmenin ve isimsizliği kırabilmenin yollarını aradı. İ ki defa fabrika kütüphanesine ve pek sevdi ğ i Shenzhen kitapçısı Youyi'de masa ba ş ı bir i ş müracaatında bulundu. Ancak kapılar sürmeli, pencereler kilitli, e ş ikler çelmeleyiciydi. Yerel bir gazetecinin gelece ğ ine dair sorusuna hüsranla ağırlaşmış yüreği ona ş öylesi bir yanıt verdirmişti: "Hepimiz hayatımızın daha iyi ve daha iyi olaca ğ ını umuyoruz, ancak ço ğ umuz kaderimizi kontrol etmiyoruz."

Kandan Bahsediyorum

Kandan bahsediyorum

Çünkü elimde değil

Rüzgâr estiğinde çiçekler

Kar yağdığında ay hakkında konuşmak isterim

İmparatorluk tarihine ve şaraptaki şiirlere dair konuşmak isterim

Heyhat gerçekler sadece kandan bahsetmeme izin veriyor

Kibrit kutusu büyüklüğünde kiralık bir odadan

Daracık, sıkışık, bütün bir sene güneş görmeyen

Presliyor çalışan erkekleri ve kadınları

...

Gözlerim açık bütün gece şiir yazabilmek uğruna

Maişet belasına tekmil gün koşturduktan sonra

Sana işte bu insanlardan bahsediyorum ve bizden

Yaşam bataklığında debelenen karıncalar

İş yollarında damlayan kan

Polislerce kovalanan veya makinelerce parçalanan kan

...

sussam da, dilim çatlasa da

Çağın sessizliğini yırtıp fırlatmak için

Kandan ve ufalanan gökyüzünden bahsetmek için

Kandan bahsediyorum, ağzım kıpkırmızı

Xu, Jieyang ş ehrinin kenaresindeki köyünü askılı elbisesiyle eskimi ş bir yoldan terk etmi ş ti. Do ğ u Guangdong eyaletinin sakinleri, yüzyıllardır hareket halinde ve Güneydo ğ u Asya'nın ticaret limanlarında i ş bulabilmek hülyasıyla güneye yelken açıyor ya da ş anslarını Hong Kong'da denemek için sınırı geçiyordu. Xu Lizhi de kendini bu büyük göçten vareste kılamayacaktı. Mütevazı bir arazide pirinç, pırasa ve taro yeti ş tiren bir ailenin üç o ğ lundan en küçü ğ üydü. En büyük erkek karde ş i onu, okumayı seven ama kitaplara eri ş imi sınırlı olan, çiftlik i ş ine uygun olmayan utangaç bir çocuk olarak hatırlıyor. Ne de olsa kasabada kütüphane ya da kitapçı yoktu; ebeveynlerinin de okuryazarlık tarağında bezi yoktu. Xu Lizhi üniversiteye girerek biraz daha parlamayı umuyordu, ancak erkek karde ş i ve iki arkada ş ına göre ulusal giri ş sınavındaki puanları yetersizdi. Belki de bu durum, ona musallat olan başarısızlıklar manzumesinde etkiliydi.

"Gökyüzüne dokunmak istiyorum

Mavili ğ in o yumu ş aklı ğ ını hissetmek

Ancak yapamam

Bu yüzden terk ediyorum dünyayı

Beni i ş iten her kim varsa

Ş a ş ırmamalı terk-i hayat eyleyi ş ime

İ ç çekmeli ya da yas tutmalısın

Geldi ğ imde iyiydim, giderken de iyiyim."

Ş iir yazmak onun için tutku ile takıntının bir melezleni ş iydi. Ş iir nefeslendi ğ i mekâydu Xu'nun. Nasıl ki bir ressam tualinin önünde kendini bütün özgürlüksüzlüklerden azade hissediyorsa Xu da defterinin ya da bir sayfanın ba ş ında öylesine özgür olduğunu duyumsuyordu. Kelimeler onun yegâne hürriyeti, ölü ozanlar derne ğ i, kaçama ğ ı, sı ğ ına ğ ıydı.

Kiralık Oda

On metrekarelik bir alan

Sıkış tepiş, rutubetli ve tekmil yıl güneş ışığı olmaksızın

Burada yerim ve uyurum

Burada sıçarım ve düşünürüm

Burada öksürürüm, burada başım ağrır

Burada hastalanırım da ölmem

Donuk bir sarı ışığın altında gözlerim boşlukta öylece bakakalırım

Bir ahmak gibi kıkır kıkır gülerim

Volta atarım, usulca şarkılar söylerim, okurum, şiirler yazarım

Pencereyi ve hasır kapıyı her açtığımda

Ölü bir adam misali görünürüm

Bir tabutun kapağını yavaşça iterek açarım.

Xu Lizhi

Ölümünün ardından bir işçi zümresi, Xu'nun şiirlerini İngilizceye tercüme ederek Bloomberg News ve Washington Post'ta duyurdu. Lizhi’nin şiirlerinden mürekkep yükte hafif, mânâda ağır, incecikten bir edisyon yayımlandı. Foxconn Şirketi, Xu'nun ölümüne dair soruları yanıtlamayı her defasında kaçındı ve kaçamak yanıtlar verdi. Foxconn Tayvan menşeli devasa bir elektronik üreticisi. Bünyesinde takriben 1 milyon 300 bin işçi mevcut. Microsoft, Dell, HB, Sony, Apple ve Intel için üretim yapan bir fabrika kompleksi. Öyle ki işçilerin çekmeceler, ayrı bölmeler halinde barındığı yurtlar ve yatakhaneler de mevcut. Arşın ve arzın, gökyüzünün ve yeryüzünün olmadığı üniteler içinde ömür tüketiyor, sırasını savar gibi, çile doldurur gibi yaşıyor burada işçiler.

Demirden bir ay yutmuşsun sen!

Kendi içine kanadın, katlandın, kırıldın.

Söyleyemediğin her ne varsa ekşidi, kabardı içinde.

O fabrikalar ki birer gamhane

Her terhane birer çilehane

Her kârhane birer kerhane

Pencereler ki evlerin gözleridir

O gözler ki ölüme de açılabilir

Sen öldün ve bizler eksildik, ufalandık biraz daha

Biraz daha yaşama şehvetimizi yitirdik

Ölümün o hiçleştirici kara deliği

Biraz daha büyüdü seni yutunca

Nasıl da vicdansızlar baksana

Daha iyisiyle, daha üretkeniyle, daha çeviğiyle tehdit ediyorlar bizleri

Kudurgan nidâlarla çabukluğu buyuruyorlar

Kanayan ve ağrıyan bir dille kandan bahsettin bizlere

Sen de dem vurmak isterdin menevişlenmiş ve mehtapla demlenen sulardan

Lakin elinde değildi başka türlüsü

Onca olmayasıca olandan sonra ne mümkündü!?

*Metindeki bütün şiirler, tarafımdan Türkçeleştirilmiştir.