DERİKTE BİR ŞAPEL - HÜKÜMET KONAĞI- CEZAEVİ VE…..
1915 yılında en üst seviyeye çıkan Ermeni katliamı vahşetinin izleri günümüzde bile henüz silinmemiştir. Acı dolu anılar ve yaşam öyküleri dilden dile dolaşmakta, her dinleyeni söyleyeni o anları yaşarcasına bir hüzün girdabının içine iter. Biçimsel olarak birçok kez bildik bir şekilde özür dileme gibi laflar ortalıkta dolaşsa da özünde ne ciddi bir yüzleşme, ne ciddi bir özür dileme olmuştur. 1923 yılından itibaren gayrimüslimlerden kalan mallar, ilahi bir hakmış gibi talan edilmiş ve bu talan günümüzde de sürmektedir. Tıpkı ilçedeki “Surp Kevork Ermeni Kilisesi' nin atların ahırı olarak kullanılması gibi... 10 dönümlük arazi üzerine kurulan kilise mezarlığını yerle bir ederek üzerine binalar inşa etmesi gibi...Gayrimüslim evleri restore etmekten ziyade yıkıp harabeye çevirdikleri gibi.. Buna benzer örneklere sadece Mardin Derik'te değil her yerde rastlayabilirsiniz. Bu yazımda, “Şapel “olan daha sonra hükümet konağı ve cezaevi olarak kullanılan şimdi ise “KAFE” olarak işletmeye açılmak istenen bir yerden bahsetmek istiyorum..
İlçemizde yaşamış olan gayrimüslim halklardan biri Ermenilerdir. Ermeniler, İlçe yapılanmasında gerek ekonomik gerek sosyal gerek çevreyle ilgili alanda gelişmeye büyük katkı sunmuşlardır. Bu katkılarının özünde yatan temel olgu eğitim olmuştur. Bu yüzden Ermeniler, eğitime önem verdikleri gibi eğitim kurumlarının oluşturulması ve korunması konusunda ilçemizde öncülük yapmışlardır. Aynı zamanda kendi eğitim kurumlarında sadece Ermeniler değil, Müslüman ailelerin çocuklarını bile eğitmişlerdir. Bunun en somut örneği, 1947 yılından 1951 yılına kadar Derik Belediye Başkanlığı'nı yapmış olan Hamit Kaya'nın muazzam derecede Ermenice ve Fransızca bilmesidir. Benim de bulunduğum birkaç sohbette onun dil konusundaki becerilerine tanık oldum. Bunun altında yatan temel neden, Derik'te bulunan ve bu günlerde “Kafe” yapılmak istenen okulda eğitim görmüş olmasıdır.
Şimdiye kadar yapılan araştırmalar sonucu, ilçemizde Ermenilerin eğitim yaptıkları beş okulun mevcut olduğu görülmektedir. Bu okullar, ilköğretim düzeyinde Ermeni çocuklarının eğitimi için Mekteb-i İbtidai (Yeni başlayanlar için anaokulu) ve Mekteb-i Sıbyan (İlkokul seviyesinde eğitim) olmak üzere 2 ilkokul, 2 Ermeni kız okulu ile Osmanlıca, Fransızca ve Ermeni dilinin kullanıldığı kız öğrencilere yönelik 1 adet kız koleji eğitim vermekteydi. Bu eğitim kurumları 1915 sürecinden sonra kapatılmış ve çeşitli kurumların hizmetinde sunulmuştur. Adı anılan eğitim kurumlarından biri de eski hükümet konağı olarak adlandırılan yerdir. Bu bina yapı itibarı ile ilk başta Hükümet konağı, daha sonra cezaevi ve bir dönem Halk Eğitim Merkezi hizmetine sunulmuştur. Bu binanın geçmişi ilçe merkezinin kuruluş sürecine kadar gitmektedir. Bina, 1915 sürecine kadar hemen bitişiğinde bulunan ve günümüzde Küçükpınar Merkez Camii olarak hizmet gören ibadethaneye yani, eskiden Ermeni Katolik (Gregoryan) Kilisesi'ne bağlı olan Ermenice, Fransızca ve Osmanlıca dili ile eğitim gören kız koleji olarak hizmet görmüştür. Aynı zamanda kilisenin dışında öğrencilerin içinde ayinlerini gerçekleştirdikleri küçük bir ibadethane yeri(Şapel) olarak kullanılmıştır. Buna göre bina 3 bölüme ayrılmaktadır, 1. bölüm üst kat; kolejin eğitim sınıfları olarak tasarlanmış, 2. bölüm eğitim gören yatılı öğrencilerin misafirhanesi 3. bölüm bir dönem cezaevi olarak kullanılan ve eski cezaevi olarak da anılan öğrenciler ve yatılı olarak kalan eğitmenler için ibadet yeri olarak kullanılmış olmasıdır.
Bu günlerde ise, çok değişik bir amaca hizmet etmek için bu binada hummalı bir çalışma yapılarak restore edilmektedir. Restore edilmesi gayet olumlu ve olması geren bir çalışmadır. Ancak amacı değişik olunca ister istemez hiç de hoş olmayan ve geçmişi aratmayan uygulamalar akla gelmektedir. Empati kurarsanız, sizin ibadet yeri olarak kullandığınız bir yer kafe olarak kullanılmak istenilirse neler düşünürsünüz. Bence bu çok anlamsız bir duruş ve bu duruştan bir an evvel vazgeçilmesi gerektiğine inanıyorum. Proje mi yok elinizde? En mantıklı yaklaşım, aslına uygun Tarihî ile yüzleşmek isteyenlerin gelip göreceği bir mekâna çevirin. Çok kültürlü bir yapının var olduğunu belirten herkesin ziyaret edebileceği Ermeni insanlarımızın anısına uygun bir anıt mekâna çeviriniz. Ama insanların nargile içeceği ve boş bir kafe kültürünün sergileneceği bir mekân yapmaktan kaçının.
25.01.2023 Eyyüp Güven Araştırmacı-Yazar Şapel: Küçük ya da özel yerlerde dini ihtiyaçlarını gidermek için var olan yerler
