Araştırmacı Yazar Baran Zeydanlıoğlu: bilgiler ışığında Kaynak ve belgelerle Bitlis içerisinde yaşayan halklar.

Yerli ve Milli kaynaklardan Bitlis'e dair:
'Selçuklu Atabeyleri’nin Bitlis'teki egemenlikleri takribi kırk yıl sürmüştür' - Şerefname, 1597

'Bitlis şehri içinde 40 bin adam olur, onlara Rojiki kavmi derler. Elleri ve sakalları kınalı, gözleri sürmeli, temiz dürüst, maarif erbabı hoş-sohbet Kürdlerdir. Bitlis Eyaleti’nde 43 bin Ermeni reaya vardır. Yarısı Muş diyarındadır. Hepsi 17 adet olan Müslüman mahalleleri ve 11 adet de Kefere Mahalleleri mevcuttur' - Evliya Çelebi, 1655

’Halkı ekseriyetle Ermeni zımmilerdir. Müslümanları çoğunlukla Şafii, kısmen Hanefi’dir' - Katip Çelebi, 1650'ler

'Şehrin nüfusu yaklaşık olarak 15 000 kişi olup, bunun üçte ikisi Müslüman Kürd, üçte biri ise Ermeni’dir’ - Şemseddin Sami, 1888

’Bitlis Vilayeti nüfusu iki ana unsurdan oluşmaktadır. Biri Müslümanlar, diğeri ise Hristiyanlar;
yani Kürdler ve Ermeniler. Bitlis Vilayeti’nin hemen hemen tüm güney kısmının nüfusunu Kürdler tek başlarına oluştururken, vilayetin geri kalan kuzey kısmını Ermeniler ile birlikte oluşturmaktalar' - Osmanlı Duyuni Umumiye danışmanı V. Cuinet, 1889

Listeyi daha da uzatmak mümkün, ancak kısa keserek Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde PLK.p/ 02875* nolu kayıt belgesinde yer alan, Bitlis ve Van vilayetlerinin 1890 – 1900 arası demografik durumunu gösteren dökümanlara da bakabilir merak edenler.

Zeydanlar ile ilgili olarak...
'Zeydan aşireti çok eski, saygın, güçlü, köklü ve birçok kolu olan, bünyesinde onlarca büyük aile barındıran bir Kürd aşiretiydi. Menteşler, Zülfikarlar, Çançolar ve Yusuf Paşalar da dahil onlarca Bitlisli aile Zeydan'dırlar. Herki ve Pinyaniş aşiretleri ile çok aynı kola sahiptirler. 1934'de çıkan Soyadı Kanunu mecburiyeti sonrası, değişik soyadları almıştır Zeydanlılar da. 1550'lerdeki tahrir defterleri de dahil hem Evliya Çelebi'nin notlarında hem de 1597'deki Şerefname'de geçerler. Ayrıca 1800'lerin sonları ve 1900'lerin başlarındaki kaynaklarda da denk geldim. Temmuz 2019'da çıkan kitabımda iki sayfa Zeydanlar'a ayırmıştım.

'Bitlisli Kürdler şehrin bir bahçesindeler' ibareli 1904 tarihli bu fotoğrafı da paylaşarak, hürmetlerimi sunuyorum tüm hemşehrilerime.

Saygılarımla,

Kaynak: Araştırmacı Yazar Baran Zeydanlıoğlu.