İroni nedir, hakikatle ne tür bir bağı vardır?

HABER MERKEZİ – Filozof ve müzikolog Vladimir Jankélévitch’in ironi üzerine klasikleşmiş yapıtı “İroni”, Metis etiketiyle raflarda yerini aldı. “İroni nedir?” sorusuna yanıt aranan kitabın yayınevi tarafından hazırlanmış tanıtım metnini ve kısa bir pasajı paylaşıyoruz.

İroni nedir? Sadece bir söz, yani retorik olgusu mu? Peki Batı felsefesiyle kuruluşundan beri nasıl bir ilişkisi vardır? Sokrates’te ironinin işlevi nedir? Edebiyatta, sanatta nasıl kullanılmıştır? İroni yalan mıdır? Hakikatle ne tür bir bağı vardır? Riyakârlıkla, sinizmle, skandalla nasıl ilişkilenir? Tuzakları nelerdir? Yanılsamaların can düşmanı ironiye muhatap olan, karşısındakinin söylemek istediğini anlamakla ne yapmış olur?

“Uçucu”, ele avuca sığmaz şeylerin filozofu Vladimir Jankélévitch, bu sorulara cevap aradığı kitapta, bilincin bilinci ya da farkındalık olarak kavradığı ironiyi müziğe özel göndermeler eşliğinde bütün yönleriyle ele alıyor. İroniden nasipsiz de olmayan üslubunun akıcılığıyla birlikte düşüncesinin hareketini takip etmek bir zevk haline geliyor.

Felsefe, edebiyat ve düşünce tarihiyle ilgilenen okurlarımızın zevkle okuyacağına inanıyoruz.

Yazar: Vladimir Jankélévitch
Özgün adı: L’ironie
Çeviri: Yunus Çetin
Yayıma Hazırlayan: Savaş Kılıç
Kapak Tasarımı: Emine Bora
1. Basım: Ekim 2020

Hiç kuşku yok ki ironi, sahiden komik olamayacak kadar acımasız olduğu gibi, gerçekten sanatsal olamayacak kadar da ahlakidir. Yine de bunları birbirine yaklaştıran şöyle bir nitelikten söz edilebilir: Sanat, komik olan ve ironi, bu üçü yaşamsal aciliyet’in tavsadığı noktada mümkün hale gelir. Fakat ironi meraklısı kahkaha atandan bile daha dizginsizdir: Zira kahkaha atan, tıpkı cesaretini toplamak için gecenin karanlığında bağıra çağıra seslenen korkaklar gibi, çoğu kez sırf ağlamamak için alelacele güler; bu kişiler tehlikeyi sadece ismini zikrederek defedebileceklerine inanır, onun önüne geçebilmek umuduyla zekiymiş gibi davranırlar. Beklenmedik olaylardan artık çekinmeyen ironi ise tehlikeyle oynar. Tehlike, bu kez bir kafese kapatılmıştır; ironi tehlikenin karşısına geçip onu taklit eder, kışkırtır, sarakaya alır, sırf eğlendiriyor diye tutar onu; eğlence olabildiğince tehlikeli olsun, eksiksiz bir hakikat yanılsaması elde edilsin diye, parmaklıklar arasından canını bile riske atar; sahte korkusunu kullanır ve sürekli ölmekte olan bu enfes tehlikeyi alt etmekten bıkıp usanmaz.

Vladimir Jankélévitch hakkında

1903-85 arasında yaşamış Fransız filozof ve müzikolog. Pogromlardan kaçmış Aşkenaz bir ailenin çocuğu olarak Bourges’ da dünyaya geldi. Babası Samuel Jankélévitch hekimdi ve Sigmund Freud’u Fransızcaya ilk çevirenlerden olacak, Hegel ve Schelling’den de çeviriler yapacaktı.

Vladimir Jankélévitch, 1922’de Ecole normale supérieure’e (Yüksek Öğretmen Okulu) girdi, felsefe okudu, Léon Brunschvicg’in öğrencisi oldu. Bitirdikten sonra Schelling üzerine bir tez yazdı. Felsefe öğretmenliği yaptı, ardından üniversitede çalışmaya başladı.

II. Dünya Savaşı sırasında askere alındı, omzundan yaralanınca öğretmenliğe döndü. Nazi İşgali döneminde Yahudi aleyhtarı uygulamalar nedeniyle görevinden alındı, sahte kimliklerle gizli yaşadı. Direniş hareketine katıldı, evinde bulunan silahlar nedeniyle tutuklandı. Güçbela serbest kaldıktan sonra direnişçilere felsefe eğitimi verdi, Katolik okullarında çalıştı.

Savaştan sonra üniversitedeki görevine döndü, 1951-79 arasında Sorbonne’da ahlak felsefesi ve metafizik dersleri verdi. Mayıs ‘68 sırasında öğrenci ayaklanmasını “canı gönülden” destekledi, 1970’lerde pek çok gösteriye katıldığı için “solun yorulmak bilmeyen yürüyüşçüsü” olarak anılır oldu. Jacques Derrida ile birlikte Fransa’da felsefe eğitiminin reformu için kurulan grupta çalıştı.

Felsefe kitaplarından bazıları: Du Mensonge (Yalan Üstüne, 1942), Traité des vertus (Erdemler Üzerine İnceleme, 1949), L’Aventure, l’Ennui, le Sérieux (Macera, Can Sıkıntısı, Ciddiyet), La Mort (Ölüm, 1976), L’Irréversible et la nostalgie (Tersinmez Olan ve Nostalji, 1974).

( Kaynak: Gazete karınca )