-Mamoste Irfankî ye?

Di sala 1958'an de li Sêwrekê hatime dinyayê. Malbatame bi keda xwe debar axwe dikir. Em 7 xuşk û bira bûn. Bavêmin alîkî dikan darbû alîkî jî di nava siyasetê de bû. Bo me zarokan, siyaset û cîvakîbûn ji bavê dihat. Piştî dibistana seretayî û navînê ez derbasê bajarê Dersimê bûm, ji bo dibistan amamostetî.
Dersim bomin û gelek cîwanên Kurd re bûciyê dibistana siyaset û welatparêziyê. Li Dersimê berê 30 salan çiqewimiye diket ber guhên me. Çîrok û serpêhatiya Besêwekeefsane dihatebehs kirin.Belê em cîwanbûn û em dinava liv û tevgerê de bûn. Em ketin dunasnameyêxwe ya neteweyî. Demeke kin de me fêm kir kuDêrsim û Riha, Çewlîg û Amed yek in û Kurd in.
Wêdemêdestê me de elfabeyaKurdîhebû. Me li ser xebatdikir. Hevokênwekî “Bavêminçûcot” bala me dikişand. Hetanihawextakudigotin alfabe bîra me re “ali top at” dihat, lêdivir de tiştekî din digot.
Belê em şoreşgerbûn. DenîzGezmîş û hevalênwî li ser me hezkirinekmezinava kiribûn. Me cîwananfikrênçepgirecibandibûn. LiDersimêjîfikrênwelatparêziyêbimere hakîm bûbû. Ev her dufikirînhevdu temamdikir.
Me her duzaravayan Kurdî jî di axiviyan. Dersim jî zaravaya dimilî di axiviyan. Dinava me de hevalên Çewlikîjî hebûn. Lê zimanê Tirkî zêdetir derbasdarbû. Piştî koma me ya şoreşger û welatparêz çêbû edî me pirtuka Cegerxwîn di xwend.

-PeşengêRêzimanNemir Celadet Alî Bedirxan li ser kîjan asta ziman sekini ye?
Celadet Bedirxan yek jêrewşenbîrêKurd e. LiŞamêdijî û têkiliyênwîjiEwropajîheye. XelkêKurdjinêz ve nas dike. JibokuzimanêKurdîpêşvebibekovarekdifikire. KovaraHawarêdimêjuya 15 Gulan1932 de derdixîne. Jibovêjîtîpênlatînîhewcedikir.Tîpênlatînîxebat û pêşvebirinazimanêhêsantirdikir. Celadet û komekrewşenbîrênKurdvêxebatêgiranbuha de cîgirt. Didemeke kurt de qeyd û quralênrêzimanîdanîn. 31 tîpênKurdîrave kirin. AlfabeyaKurdîbitîpênlatînîderketholê. Jiwêrojê û vir ve piranînivîskar, rewşenbîr, SiyasetmedarênKurdbitîpênlatîninivîsîn û xwendin. Lê li Başur û Rojhilatêtîpa Samî(Erebî) jîdom kir.
JibozimanêKurdîvêyekawekeşoreşêdivêbênirxandin. JibokuKurdî re deriyêcîhanêvekiribû. Xwendin û nivîsinêKurdîhêsantirkiribû.
Hawartenêboziman, zarava û rêzimanrolaxwenelîst, jibonetewebuyin, jibolêkolînacîvakê, erdnîgarî û dîrokêjîxebatekegirnabuhaçêkir.

-CejnazimanêKurdî kengê te piroz kirin?
BirastîberiyakovaraHawarêjîjibozimanêKurdîgelekberhemênqedîmderketibûn. LêHawarbandorekmezin ava kir. Wekecejnpîroz kirin piştî sala 2000î destpêkir. SaziyênKurdvêbiryarê dan.GelêKurdligelgelekkêmanî û bêderfetîçiqwasbizimanêxweşanazbin mafdar in. Jiberkudevletênnetevperestji çar aliyanzimanêKurdîdorpêçkiribûn. Bipolîtîkayêpişaftinê ya dur û dirêj ve dixwestinkuvêzimanê tine bikin. LêgelêKurdzimanêxwe anî hetaîro. Em jidîrokêdizaninkugelekziman û çanda gelan li hemberêerîşênpişaftinêhebunaxweneparastine û heliyane. Tunebune. Vêyekabitenaserêxwe ve hejayêpîrozkirinawekecejnêye.
Ligelvanrastiyan, hêjîtekoşînazimanberdewam e.

-Belê, zimanê Kurdî iro di çi aste de ye?
ZimanêKurdîjiberxebatadîrokîgihiştiyeastekegirîng. LiBaşur û RojavayêbizimanêKurdî ve zarokanperwerde dibin. Zimanpêşketiye. Lê, li Bakur û Rojhilatêxebataziman li ser ferasetêwelatperweriyêmezin dibe. Zêdetirbidestênivîskar û rewşenbîrênKurdxebatazimanpêşvediçe. Zêdetirpirtuktên çap kirin, zêdetirpirtukênKurdîtênxwendin.
Divan her duciyan de, mixabin, xebataziman li gorîdemêberfireh dibe angoditengije. Hekejialiyêdemokratîkbûyinêpêşketinekhebewêdemêxebatpêşdikeve. Hekezext û zorêdewletanzêde dibe wêçaxêxebatazimanjîwekerêxistinêîlegal, biveşartîdidome. Lê,bi her duşert û mercan de jîxebatazimanxwe dide der, her berdewam dibe.

-Jibokuxebatazimanpeşve biçe divêçiwere kirin?
Bipêşketinazimande em çifêm dikin. Berêli ser vê yek3e em li hevbikin. Axaftinabizimanêdayikê. Nivîsin û xwendinaberfirehî ya bizimanêdayikê. Perwerdehiyabizimanêdayikê û fikirînabizimanêdayikê û hwd. Jibopêşvebirinaziman ev çendxalantênbîramirov. Wexta em bixwazinvanxalanpêkbînindivê em bibin xwediyêzanînêneteweyî. Evzanîn pir girîng e. Destpêk e. Xebatekeîradîdixwaze. Jiberkupergalektune ye. Dibistantuneye. Lêxwendin û nivîsîndidestê me de ye. Serî de pêşengên gel, piştrehemûrewşenbîr û xwendekaran û jin û cîvananbivêzanebûnêbiîradeyekexurtgiranîbidinxebatazimanê. Piştresazîbûnmuhîm e. Xwestekakesan û avakirinasaziyanhevudi temam dike. Wêçaxêpêşiyapêşvebirinazimanvedibe.

-Saziyênziman û saziyenKurd, dixebatênxwe ya rojane de,derbarêziman de erênî an neynînirxandinênweçi ne?
Saziyênzimanwekeenstîtû, akademî, Komele û hwd. nêzî 15-16 salingelekxebatêngiringderxistinholê. Ferheng amade kirin, pirtûkanderxistin. Rojname, kovar bênavberamade kirn. Her wihatelevîzyonjiboberfireh buna zimanperwirekebêhempa anî cî. Van xebatanhêjîdidome. Vana giştjialiyêerênîpêşketinin.
Tiştêneynîjîêvinkuvanxebatan pir zuqut bun. Ligelpêşketina siyasî û civakî de lawaz man. Demazext û zorê de bihêsanîbelavbûvanxebatan. Mînakurewşa siyasî baş be xebatazimanpêşdikeve, rewşa siyasî ne baş be xebatazimankêm dibe. Divêpêşvebirinazimanewqasgirêdayiyarewşa siyasî û demînebuya. Mixabin ev dusale li bakurêvêrastîhatiyepêş me.
Divêjirewşadawîngelekdersanjêderxînin. Gere sîyasetmedar û pêşengêncîvakêzêdetirKurdî û Kurdewarbifikirin.Wekegotinên Celadet Bedirxan “Zimanşertêheyînê ya pêşîne”

-Jibopîrozbahiye 15 GulanêrojacejnazimanêKurdîçibernamewehene?
Weke her sal bipêşengî û amadehiyasaziyênzimananîsaljîheftiyekcejnazimanêKurdîtêpîroz kirin. Saziyênçandî, perwerdehiyê û zimanbipartiyên siyasî û saziyênsivîlbihevrevêhefte hin bernameyan li dar dixin. Bivanbernameyan ve dixwazinkubalêbikşînin li ser xebatazimanê. Û dixwazinku gel zimanêxwehezbike, bizimanêxwe ve rûmedar be. Qedr û qîmetêzimanêxwebizane. Wateya cejnê jî xwe ev e.

-Wekî saziya Lêkolînên Ziman û Çanda Mezopotamyayê(MED DER) ji bo ziman çi banga we hene?
Banga me ev e ku, her gel bira bizimanênxwe ve şanaz bin. Zimanêxwehezbikin. Hekezimanekdi bin zext û zorê de bimînewêçaxêcîvakgiştdi bin xetereyekede dimine. Deruniyêcîvakêxera dibe. Azadiyazimananazadiya fikrî ye, rihêmirovatiyê ye. JibervêgelêKurddivêzêdetirzimanêxwehezbike, zimanêxwe re xwedîderkeve.

-Belêmamoste, em gihîştindawiyahevpeyvinaxwe, wekîpeyvadawî hun çidibêjin?
Hekemijarziman be dawiyapeyvênaye. Lê gere jibohilbijartinêjî hin tiştanbibêjin. Jiberkuazadiyazimanbixwejî siyaseteke. Dijîfaşîzmê û nijadperestiyêdihilbijartina 24 Hezîranê de hekegelanbi ser bikevewêçaxêpêşiyaperwerdehiyabizimanêdayikêjîdêvebe. Pêşketinademokrasiyêazadiyazimananjîbixwe re bîne. Xwedîderketinaîradeyasiyasetademokratîkhemandemê de xwedîderketinazimanê ye jî, dibêjimwekepeyyvêndawiyê.

-Em wekîmalpera Otekilerin Gundemi ji bo peyvina we gelek spas dikin.

Nezîk buna ya ziman û sekna we ra ji pîroz dikin û serkeftin ji kedkarên çapemenîya azad ra...
Editör: Haber Merkezi