GAĞAN SİMA BİMBAREK BO! Bir toplumu tanımak için tarihine bakmak gerekir. Toplumun sahip olduğu gelenek, görenek ve renkleri o toplumun ruhi şekillenmesinde somutlaşır.
GAĞAN SİMA BİMBAREK BO!Bir toplumu tanımak için tarihine bakmak gerekir. Toplumun sahip olduğu gelenek, görenek ve renkleri o toplumun ruhi şekillenmesinde somutlaşır. Dersim toplumu da kendi kültürü ve renkleriyle bir hayli zengindir. Bunlardan birde Gağan kültürümüzdür.
Yılardır süre gelen Ğağand inançsal ve kültürel gelenekleri ve renklerine sahip çıkılması onları gelecek kuşaklara aktarılması önemlidir. Çok eskilere dayanan bu kültürümüz, o vakitler oldukça uzun süren kış aylarında denk gelir.
Gağan eski yılı uğurlama yeni bir yıla merhaba demektir. Aralık ayın son üç haftasından başlayarak Ocak ayının ilk haftasına kadar sürer. Ayrıca Gağan yöreye göre de farklılıklar gösterir.
Bazı yörelerde ufaltılmış iç yağı parçalarıyla karıştırılmış yağlı kalın ekmek (bızıke pesariye) pişirilir. Bu ekmeklere “miyaz” denilir. Bazı yerlerde ise Zerfet yapılarak pesarenin yerini alır.
Ve ayrıca da DANİ de önemli manaya sahiptir Ğağand da.
Dani, Türkçe dilinde buna Hedik denir. Bizim dilimizde ise DANİ denir.
Buğday taneleri kaynatıldıktan sonra ki haline Dani deriz. Buğday kaynatıldıktan sonra soğutup tuzlayıp kış günün en kıtlık döneminde hayvanlara servis edilir. Bizim kültürümüzde her daim insanı besleyene minnettarlık var. Toprağa, Suya olduğu gibi hayvana da olan minnettarlık Ğağand gününde de unutulmaz, uygulanır.
Ğağand kendi içerisinde çok renkli ve zengin içeriklere sahiptir. Bunlardan biride Ğağand günü oynanan oyundur. Kalık ile Kale oyunu.
Kalık kendisinden çok genç olan Fadike ile birlikte ev ev, kapı kapı gezisidir. Kalık ve Fadike kendini tanınmayacak şekilde kamufle ederler koyun yada keçi tüylerinden takma sakal, saç elinde tespih, bulunur. Fadike ise esasında Erkektir kendisini eşarp uzun şalvar yada etek ile Kadın kılığına girer.
Ev ev dolaşarak yaptıkları gezi oldukça heyecanlı oyunlar ve olaylar yaşanır. Bu gezi sırasında özelikle çocuklar çok eğlenir, şarkılı ve mani söylerler.
Fadike’ye genç ve çocukların sarkıntılık yapmak istemeleri Kalık’ı Fadikeden uzaklaştırmak istemelerini hareketli ve heyecanlı gezisiyle bol gülüşmeli, neşeli bir ortamda devam eder.
“Gağane sıma bımbarek bo” diyerek başlar gün.
Gağanınız kutlu olsun, şeklin söylemlerde bulunarak dolaşırlar hediyeler toplarlar. Yöreye göre değişse de genellikle: Badem içi, ceviz, kuru üzüm, kaysı kurusu, un buğday, çökelek toplanılır. Bu bir paylaşma törenidir gibidir. Yoksul olan aileye yardım amacı güdülür buradaki erzak toplama.
Ğağand da o köyün yada mahallenin en fakir- fakirlerin sofraları zenginleşir. Bütün köylüler fakirin evinde bir araya gelerek yemek yapıp birlikte sofraya oturur yemek yerler ve geri kalan erzak da fakir eve bırakılır. Bu toplumun geleneğidir, dayanışmak yardımlaşmak bizim geçmişimizdeki kültürümüzde vardır. Bu kültürlerden biride Ğağanddır. Bu çalışmadaki hedeflenen birlikte yaşamdır, komünal bir yaşam felsefesidir.
Bu güzel ve oldukça zengin olan gelenek maalesef günümüzde diğer güzel kültürlerimiz gibi kaybolmakla yüz yüze.
Günümüz açısında sadece sembolik, medya da görünme biçiminde, yüzeysel ele alınmaktadır.
Bu geleneğimizi bu yıl bazı alevi dernekleri, derneklerde gerçekleştirmişlerdi. Güzel bir çalışma olarak gördüm. Yok olmakla yüz yüze olan bu kültürümüzü, çocuklarımıza yeniden anlatılıp, yeni nesillere tanıtmak önemlidir.
Cumhuriyettin tarihinden bu yana Dersim coğrafyası dili kültürü asimilasyonla karşı karşıya kalmıştır. Camiler bu kent yapılarak toplumun sahip olduğu inanç değerler ve kültürü hiç farkında olmadan yok olmakla karşı karşıyadır. Çoğunu kaybetmişiz, bize kalanlarda can çekişmektedir.
Biz bunları çocuklarımızla yaşayarak anlatıp tanıtarak yeni kuşaklara aktarımda bulunabiliriz gelin hep birlikte bu tarihi mirasımıza sahip çıkalım yaşayalım yaşatalım…
Gağane sıma bımbarek bo…
Özlem Armen
