Orhan Bursalı yazdı: Aşı için Sonbahar umudu

 

Orhan Bursalı Cumhuriyet için yazdı: Aşı için Sonbahar umudu

 

Dünyada 100’e yakın ilaç, aşı ve test, Covid-19’a karşı geliştiriliyor.

Ülkeler, devletler şirketler hükümetler ve özellikle de ekonomi tabii, Covid19’a karşı aşı veya ilaç diye bağırıyorlar...

Şüphesiz toplum da! Herkes bir mucize bekleyişi içinde adeta! Eğer ilaç veya aşı geliştirilmezse, eve kapalı yaşamayı epey sürdüreceğiz, belki de tam izolasyonlarla ortadan kaldırdık derken bir bakmışsınız yeniden zuhur etmiş.

Fakat bilim aşı veya ilaç talebine çok hızlı yanıt verdi. Büyük ilaç şirketlerinden tutun, uzmanlaşmış küçük biyoteknoloji-ilaç şirketlerine, üniversitelerin ilgili laboratuvarlarına-enstitülerine kadar çok sayıda özel ve kamu şirketi harekete geçti.

Listeye bakıyorum ve sayıyorum:

1) Virüsü doğru ve hızlı teşhis için çalışanlar

2) Virüsün belirtilerini hafifletmek, ölümcüllüğünü önlemek için tedavi edici ilaç geliştirmeler

3) Tüm toplumun Covid-19’a karşı bağışıklık kazanmasını sağlamak için aşı geliştirme çalışmaları dal budak salmış ilerliyor.

41 YENİ TEST KİTİ GELİYOR

Test kitlerinin hem hızlı hem de ucuz olması üzerinde yarış var. Kesinlik ve ucuzluk toplumun çok hızlı taramadan geçirilmesi ve virüslerin saptanması için önemli. Dünya Sağlık Örgütü ve Amerikan FDA’nın listelediği, bu konuda Ar-Ge yapan ve kitlerin ilk prototiplerini gerçekleştirmiş 41 kurum veya şirket sayıyorum. Aralarında evde test kitleri yapan 3 şirket de var ama vazgeçmişler. Test sonuçları 45 dakika ile 6 saat arasında. Abbott ve BioFire Defense isimli şirketler çok iddialı, birkaç dakikada sonuç verecek kitler üzerinde çalışıyor. Biliyorsunuz bizim test kitleri esas olarak yerli, Ankara Viroloji Lab geliştirdi. Çin’den de hızlı sonuç veren kitler geldi, fakat genellikle hepsi şu veya bu şekilde yanıltıcı sonuç verebiliyor ve test tekrar ediliyor. ABD’de de bu sorun yaşandı. Türkiye’de de yeni test kitleri üzerinde çalışan ve hatta “Tamam geliştirdik” diyen kurumlar var. Fakat bunların uluslararası piyasaya çıkabilmesi için sertifikalandırılması da gerekiyor.

TEDAVİ EDİCİ İLAÇLAR

Tedavi edici ilaç geliştirmek için kolları sıvamış 23 kurum veya şirket sayıyorum. İçlerinde 10 tanesi Çin şirketi! Bu bile Çin’in temel bilimlerde Ar-Ge’de ne kadar büyük bir atılım yaptığını gösteriyor! 9 tane de Amerikan şirketi var. Bir tane Çin - Amerikan - Japon ortak şirketi. Bu ilaç geliştirmeler ya solunum zorluklarını ve bunun belirtilerini tedavi etmeye ve ciddi vakalarda ortaya çıkan iltihapları tedavi etmeye yönelik ya da antiviral büyüme nitelikli yani virüslerin insan vücudunda çoğalmasını önlemeye yönelik. Biraz daha ayrıntısına bakarsak, antienflamatuar, zatürreeye karşı, solunum hastalıklarını tedavi hedefleniyor.

PEKİ HANGİ AŞAMADA

12 çalışma, antienflamatuar, 6 çalışma da virüsün çoğalmasını engellemeyi amaçlıyor. Aralarında, eskiden fotoğraf makinesi için film üreten Fuji de var, öyle ki Avigan markalı uzun süredir gribe karşı kullanılan antiviral ilacı üzerinde yeni çalışmaları da epey ilerledi ve şirketin hisseleri borsada prim yaptı. Kimisi birinci fazda kimisi dördüncü.

Yani eli kulağında. Bazıları ise havlu atmış durumda. Bu konuda eski ilaç kuralları biraz esnetildi. Tabii dünyanın çeşitli yerlerinde, ilaç geliştirme çalışmaları var. Mesela İzmir Tıb ve Genom Merkezi’nde Mehmet Öztürk ve arkadaşları da benzer çalışmalara soyundu. Serum meselesi var ülkemizde iki yerde sürdürülen. Bu, hastalığı atlatmış insanların kanlarında virüse karşı oluşan savunma ajanları, antikorlar geliştiği görüşüne dayanıyor.

Bu kan örnekleri toplanarak serum yapılıyor ve hastaya veriliyor. Çok eski bir yöntem ve çok sayıda hastalığa karşı uygulanıyor. Bazı hastalarda sonuç veriyor bazılarında vermiyor. Burada önemli olan serumun mümkün olduğu kadar iyileşmiş insanlardan toplanması. Henüz daha ülkede iyileşmiş 300 hastamız bile yok! Ama bu da bir umut! Bu arada kök hücrelerden yola çıkan tedaviler de söz konusu, fakat bugüne kadar dünyada bu çalışmalardan bir sonuç elde edilmiş değil.

EN ZORU KORONAVİRÜSE KARŞI AŞI GELİŞTİRMEK: 1 MİLYAR DOLARLIK AŞI

Gelelim aşı çalışmalarına. Sonbaharda Covid-19 aşılarının ilk örnekleriyle karşılaşabiliriz. Aşı geliştirmek hepsinden zor. Moderna Therapeutics tarafından geliştirilen bir aşı, hayvanlarda test edilmeden doğrudan insanlarda denenmeye başladı.

Aşı konusunda 6 ana çalışma görülüyor, ama çeşitli aşıların alt birimlerini üretmeye soyunmuş 15 aşı denemesi daha var. Bu aşı yöntemleri bedenimizde bağışıklık tepkisini tetiklemeyi amaçlıyor. Virüslerden, hastalık oluşturmayacak bir parça kullanılıyor (yüzey protein parçası genellikle) ve bedenimiz buna karşı antijen oluşturarak bağışıklık sistemimiz virüslere karşı alarma geçiriyor. Ama herkeste iyi çalıştığı da söylenemiyor.

Belki çok önemli bir aşı çalışması, bu kez Amerikan hükümetiyle dev ilaç şirketi Johnson & Johnson arasında yeni imzalandı. 1 milyar dolarlık! Şirket, bu işe kâr amacıyla gitmediklerini, küresel mekanizmalarla herkesin ulaşabileceği bir aşı olacağını açıkladı.