Deniz MAHABAD*

Suzan Samancı, 2015’te de “Ew Jin u Mêrê Bi Maske” adlı öykü kitabıyla anadilinde okurlarına merhaba demişti. Bir diaspora romanı olan Mîrzayê Reben Avesta Yayınları'ndan çıktı.

Romanda, Avrupa ve Ortadoğu toplumlarının keskin çizgilerle birbirinden ayrılan sınırları, Doğu-Batı arasında kalan ana karakter üzerinden şekilleniyor. Gelenekler ve toplumun ortak inançlarıyla yoğrulan insanların öğrendiklerinden kurtulmalarının zorluğunu, hatta çoğu zaman imkânsızlığını dillendiriyor. Bu nedenle "coğrafyanın kader olduğu" ve üzerlerine işlenen kişilikten kurtulamayanlar, farklı ve modern görünme adına öz benlikleriyle de sağlam bir ilişki kuramayacak kadar bir hiçlik ve acı içindeler.  

Samancı, Türkçe yazdığı kitaplarından farklı olarak Kürtçe'de şiirsel ve örtük bir dil yerine daha sade bir dil kullanıyor. Bu durum ise kitabın kurgusu ve dildeki akıcılığıyla kısa sürede okunmasına imkân sağlıyor.

Mirzayê Reben'in psikolojik bir roman olduğunu da söyleyebiliriz. Samancı, kendi yurtlarından, kentlerinden sürgün edilen, farklı bir dil, kültür ve coğrafyayla buluşanların, nasıl bir psikoz içine girdiklerini, tutunmak için sarf ettikleri çabaların ana karakter Mirza üzerinden ustalıkla anlatıyor. Elbette feodal kültürün  yansımaları sadece Ortadoğu’da yaşayanlarla sınırlı bir problem değil. Samancı, köyünden kopup gidenlerin kolay değişmediklerini, entelektüel maskelerle yetersizliklerini kabullenemeyen, kişilik erozyonuna uğrayanların karaktersizliklerini politik duruşlarıyla maskelemeye çalışmalarını, insan hallerini, içsel dünyalarını tahlil ediyor.

Binlerce yıllık bilinçaltından kurtulamayan erkek modelinin kadına, paraya, başarıya, ve erke sahip olma istemi bir zincirin halkaları gibi bir bir sıralanıyor romanda. Mirza, salt bir diaspora karakteri olmaktan çok insana dair her türlü karmaşık ruh halinin somut göstergesi.

Mirza, bilinçaltını ve iç sesini “Pışo” olarak adlandırıyor. Çoğunlukla Pışo ile diyalog içinde olan ana karakter, sonunda yenilgiyle karşılaşıyor. Romanda (çok belirgin olmasa da) klasik erkek modelini çözümleyen kadın karakterlerle ve film karakterlerine göndermelerle Mirza'yı daha çok tanıma fırsatı buluyoruz. Kurduğu sahte dünyasındaki arayışın, aslında değer bulma ihtiyacından başka bir şey olmadığının farkına varan ve iç sesinden kurtulamayan Mirza’nın kendisiyle yüzleşmeye cesaretinin olmadığı görülüyor. Zedelenen öz benliği, karmakarışık, doyumsuz ruh hali ve bir kalkan olarak kullandığı maskesi onu kurtarmaya yetmiyor. Her şey olmaya çalışırken hiçbir şey olamamak!

Güce tapınma! Parayı bir güç olarak görürken bilginin ve sanatın daha önemli bir güç olduğunu bilecek kadar zekidir de Mirza. Caka satmak için bölük pörçük okur, bir yığın filozofların adını sıralar.  Fakat bu zekâ, hastalıklı ve travmatik iç dünyasına yön veremeyecek kadar hırpalanmıştır. Maymun iştahlıdır, çabuk sıkılır. Güçlü, paralı ve  yaşlı kadınların kanatlarına sığınır. Aslında Mirza bir mizojîndir. Babasını sindiren "Seyrika Hemobeşô"  dediği erkeksi duruşu olan annesine de düşmandır. Hatta çocukluğunda doğum yapan Nergis’in bacak arasını görünce irkilir ve bu sahne aklından hiç çıkmaz. Romanda Sigmund Freud’un belirlediği “id, ego ve superego” çatışmalarıyla “Oedipus kompleksi”ni görürüyoruz.

Modernleşmeyi başaramayan bireylerin, gittikçe kendi gerçekliğinden de uzaklaşası romanın bir başka parçasını oluşturuyor. Göç edilen yer Avrupa olsa da tarihiyle, kültürüyle, diniyle ve insanlar arası ilişki biçimleriyle değişimde ciddi zorlukların yaşandığı bir gerçek. Bu bakımdan Mirza, tipik Ortadoğulu ya da dünyalı bir erkek karakterinin canlandırılması olarak çıkıyor karşımıza.

Devlet sınırıyla bölünmüşlüğünün acısını diasporanın çatlaklarında daha net hissediyor yurdundan uzakta olanlar. Özellikle etnik normların baskısı çoğu yerde karşısına çıkıyor göçmenlerin. Mekânsal formlardan manevi boyuta her anlamda kendini hissettiren sıkıntılarla karşımıza çıkan değişimleri, Suzan Samancı Mirza’nın karakterinde okuyucuya sunuyor. Roman, kültürler arası sıkışmanın yarattığı ruhsal çalkantıları ele alsa da yaşanan bunalım kültürle sınırlı değildir. Kitapte en küçük aileden diasporada bir şekilde örgütlenmeyi başarmış topluluklara kadar her yaşam biçiminin izine rastlıyoruz.

Mirzayê Reben unutulmayacak ve edebiyat tarihine iz bırakacak bir diaspora karakteri. Kitabın sonunda şu soru geliyor akla: İçimizdeki Mirzalarla yüzleşecek cesaretimiz var mı?

*Deniz Mahabad

1985’te Diyarbakır’da doğdu. Öğretmenlik yapan Mahabad ani yamanda öykü ve şiir yazıyor. Yazıları “Bianet, Duvar, Ogitto, Mevzu Edebiyat ve Cumhuriyet Kitap ekinde” yayımlanıyor. 

( https://artigercek.com/haberler/suzan-samanci-nin-kurtce-romani-mirzaye-reben )

Suzan Samancı Kimdir?

Şair, yazar Suzan Samancı, 1962 yılında Diyarbakır'da dünyaya gelmiştir. 1979 da^[2] Diyarbakır Lisesi'nden mezun olan Samancı edebiyata şiir yazarak giriş yaptı. İlk şiirleri 1985 - 1987 yılları arasında Sanat Olayı dergisi'nde yayımlandı. İlk öykülerini "Eriyip Gidiyor Gece" isimli kitapta bir araya getirdi. "Reçine Kokuyordu Helin" (Can Yayınları, 1993), "Kıraç Dağlar Kar Tuttu" (Can Yayınları, 1996 ve İletişim Yayınları, 2002) ve "Suskunun Gölgesinde" (İletişim Yayınları, 2001) isimli hikâye kitapları yayımlandı. "Korkunun Irmağında" adlı romanı 2004 yılında Metis yayınlarınca, "Halepçe'den Gelen Sevgili" adlı romanı Sel yayınlarınca 2009 yılında yayımlandı. "Reçine Kokuyordu Helin" adlı eseri aynı isimle Almanca olarak İsviçre’de, Flamanca olarak Belçika’da,İsveç'te İspanya ve İtalya’da yayımlandı. Ayrıca, "Ölüm Kenti" (Bajare Mirine) adlı kitabı Avesta Yayınevi tarafından Kürtçe'ye çevrilerek yayımlandı. "Kıraç Dağlar Kar Tuttu" adlı eseri ise 1997 yılında Orhan Kemal Öykü Yarışması’nda ikincilik ödülü aldı. Demokrası, Gündem, Özgür Politika, Taraf gazetelerinde köşe yazarlığı yaptı. Öyküleri yabancı dillerde birçok antolojilerde yer aldı. 2015 yılında ilk kez anadiliyle yazdı, "Ew Jin û Mêrê Bi Maske" adlı öykü kitabı "Avesta Yayınları" tarafından yayınlandı. Suzan Samancı'nın son romanı "Koca Karınlı Kent" adıyla "Ayrıntı Yayınları tarafından yayınlanmıştır. "Ekim 2016" Samancı'nın ilk Kürtçe romanı "Mirzayê Reben" (Zavallı Mirza) adıyla Avesta Yayınları'nda yayınlandı. "Ekim 2019"

Edebiyata şiir ile başlayan yazarın ilk şiirleri 1985-1987 yılları arasında Sanat Olayı Dergisinde yayımlanmıştır.

Suzan Samancı'nın "Perili Kent" adlı öyküsü Almanya'nın Sesi Radyo'sunun açtığı yarışmada, ilk yirmi beşe girerek Almanca ve Türkçe olarak yayımlanmıştır. Yazarın İki Anne adlı öyküsü İngilizce'ye çevrilerek Uluslararası PEN'de yer almıştır.