Öcalan'ın 26 yıldır devam eden barış çabaları

MA / Naci Kaya'nın haberine göre; Nazilerin 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etmesi sonucu 60 milyon insan hayatını kaybetti. Bu işgal aynı zamanda 2’nci Dünya Savaşı’nın da başlangıcı oldu. Dünyanın en kanlı savaşı olarak tarihe geçen bu savaşın başlangıcını esas alan Birleşmiş Milletler (BM) aldığı bir kararla 1 Eylül’ü “Dünya Barış Günü” ilan etti. Tüm dünyada 21 Eylül’de kutlanan Dünya Barış günü Türkiye’de ise 1 Eylül’de kutlanıyor.

Türkiye'de her yıl olduğu gibi bu yıl da alanlarda haykırılacak taleplerin başında Kürt sorunun çözümü nokrasında adım atılması olacak.

Avukatlarıyla 7 Ağustos'ta yaptığı görüşmede "Çözüm için hazırım" çağrısı yapan ve Kürt halkı tarafından çözümün ana aktörü olarak kabul edilen PKK Lideri Abdullah Öcalan, 1992 yılından bu yana birçok kez barış çağrısı yaptı.

1992 yılı sonbaharında Türkiye, Kürdistan Demokrat Partisi (PDK) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği’nden (YNK) oluşan ittifak, PKK ile 45 gün süren savaşın ardından anlaşmaya vardı.

Yaşanan çatışmaların ardından Öcalan, ilk defa 19 Mart 1993’te Bekaa’da YNK Lideri Celal Talabani’nde bulunduğu bir basın toplantısı düzenleyerek tek taraflı ateşkes ilan ettiğini duyurdu. PKK’nin ilan ettiği tek taraflı ateşkes süreci daha bitmeden süreci destekleyen dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi. Özal’ın şüpheli bir şekilde ölümünden sonra Öcalan’ın ilk çabası sekteye uğradı.

Ateşkesin sekteye uğramasının ardından çatışmalar şiddetlenerek devam etti. Öcalan, 11 Aralık 1995 yılında Kürt sorununun demokratik siyaset çözümün önüne açabilmek amacıyla tekrardan tek taraflı ateşkes ilan etti. Tek taraflı ateşkes ilan edilmesine rağmen Kürt halkı üzerinde baskıların devam etmesi ve 6 Mayıs 1996’da Öcalan’a karşı suikast girişimi gerçekleşmesi üzerine tek taraflı ateşkes bir kez daha sekteye uğradı.

Yaşanan çatışmalı ortamdan çözüme dair arayışında olan Öcalan, 1998 tarihinde 1 Eylül Dünya Barış Günü’nde bir kez daha tek taraflı ateşkes ilan etti. Ateşkes devam ederken PKK Lideri Abdullah Öcalan, devletler arası bir organizasyon ile gözaltına alınarak Türkiye'ye teslim edildi.  Öcalan’ın 15 Şubat 1999’da Türkiye’ye getirilmesinin ardından PKK tek taraflı ateşkesi sonlandırdığını duyurdu.

Tutuklanarak bir ada cezaevi olan İmralı F Tipi Yüksek Güvenlikli Cezaevi'ne götürülen Öcalan, çözüme ve barışa dair çabalarını burada da sürdürdü. Öcalan, İmralı’dan yaptığı çağrıyla 2 Ağustos 1999’da PKK'nin silahlı güçlerini Türkiye sınırlarının dışına çekmesi yönünde çağrı yaptı. Öcalan, aynı yılın 1 Eylül'ünde ise tek taraflı ateşkes çağrısı yaptı.

İmralı'daki çabalarını sürdüren Öcalan, bu kapsamda şunları kaleme aldı: 20 Ocak 2000’de Barış Projesi, 4 Kasım 2000’de Demokrasi ve Barış için Acil Eylem Planı, 19 Haziran 2001’de yeni bir savaşın gündemleşmemesi ve çözüm sürecinin gelişmesi için acil talepler bildirisi ve 22 Kasım 2002’de Acil Çözüm Bildirgesi.

2000’li yıllarından başlayan ve 2002 yıllının sonuna kadar çözüm önerileri geliştiren Öcalan, Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı, Başbakan, Genelkurmay Başkanı ve tüm siyasi partilere Kürt sorununun çözümü çerçevesinde fikirlerin ortaya koyan mektuplar gönderdi. Öcalan’ın 5 yıl boyunca ürettiği çözüm önerilerine karşı Kürtler üzerindeki baskılar devam etmesi ile birlikte 2004 yılında tek taraflı ateşkes bir kez daha sona erdi. Bu ateşkesin sona ermesinin ardından savaş şiddetlenerek devam etti.

Barış arayışından vazgeçmeyen Öcalan 9 Ağustos 2006 yıllında avukatları aracığıyla dönemin Başbakanı Erdoğan ve dönemin CHP Genel Başkanı Deniz Baykal’a hitaben şu mesajı paylaştı: “Sorunun çözümü diyalogdan geçer. Kan dökerek bir yere varılamaz. Öyle ABD’ye yalvarmakla, İran ve Suriye ile işbirliği yapmakla da PKK’yi imha edemezsiniz, sorunu da çözemezsiniz. PKK bu şekilde bitmez. Bu kadar insan kaybına yazık değil mi? Hiç mi kıymetleri yok? Bunlar ve olası ölümler için neden bizlerle diyaloga geçilmiyor? Bu kayıpların ve ölümlerin sorumlusu hükümet olacaktır.”

Öcalan, Erdoğan ve Baykal’a yaptığı çağrıyla 1 Eylül tarihinin önem arz ettiğini vurgulayarak, “Yeter artık, bu kanı durdurabiliriz. PKK üzerinde ne kadar etkim olduğunu bilmiyorum ama beni dinleyeceklerini tahmin ediyorum. Devlet ile hükümetin samimi yaklaşımından sonra biz de üstümüze düşeni yaparız. Ateşkes çağrısı yaparım, çatışmalar durur. Sonrasında pratik adımlar atılır, güvenceler verilir. Demokratik diyalog olmalı. 1 Eylül bir fırsattır değerlendirilmelidir. Demokratik çözüm programı geliştirilebilir. Diyalog olmazsa çatışma derinleşir” dedi.

Öcalan, 2006 yılında olduğu gibi 7 Eylül 2006’de avukatları aracılığıyla, “Ben kimseyi isyana davet etmiyorum, kimseye talimat vermiyorum. Bu kanın durmasını ve Türkiye’nin demokratikleşmesini istiyoruz” ifadelerini kamuoyuyla paylaştı.

Tarih 2 Kasım 2007 gösterdiğinde de Öcalan avukatları ile yaptığı görüşme sonucu “tekrar barış elimi uzatıyorum” diyerek, kamuoyuna şu mesajları verdi: “Devlet benimle görüşmek mi istiyor? Kendi yetkilisini, temsilcisini gönderir, ‘Ey Apo sen ne istiyorsun?’ der. Ben de görüş ve şartlarımı belirtirim. O da kendi şartlarını, yapacaklarını belirtir, bir noktada uzlaşılır veya aksi olur. Taleplerimiz konusunda da bir İspanya modeli, İrlanda modeli, İsviçre modeli, Fransa modeli, Belçika modeli, Amerika modeli üzerinde tartışılabilir. Ben her türlü çözüme hazırım. Eğer çözüm isteniyorsa herkesin, Kürtlerin de üzerinde mutabık kalacağı bir anayasa yapılabilir. PKK’ye de ‘Gel, bu anayasanın hazırlanış sürecine katıl’ denilebilir. Bu konuda benim düşüncelerim biliniyor.”

Görüşme kanallarının açık olduğu tarihlerde Öcalan, 5 Aralık 2008’de kendisine şantaj yapıldığını duyurdu. “Şantajla benim üzerime gelmesinler” diyen Öcalan, “Ben bunu devlete de söylüyorum, PKK’ye de söylüyorum; ben, yaşam felsefesinin anlaşılmasıyla ilgileniyorum. Ben sorunun demokratik çözümü ve barış için üzerime düşeni yapmaya çalışıyorum. Daha önceden Başbakan ve Sayın Cumhurbaşkanı Gül’e mektup yazmıştım. İstirham ediyorum, bu sorunu çözelim diyorum” dedi.

Barış çağrılarına 2009 yılında da devam Öcalan, daha önce yaptığı çağrıya paralel olarak barış gruplarının gelmesi önerisinde bulundu. Öcalan’ın 2009 yılında yaptığı çağrı şöyleydi: “Bunun için önerim; daha önce gelen barış grupları benzeri, Avrupa’dan ve yine içerisinde Maxmur’dan halkımızın da bulunduğu güneyden olmak üzere iki grubun; Kürtlerin bu ülkede nasıl yaşayacaklarını, birlikte yaşayabilmenin zorunlu prensiplerini ortaya koymak, Kürtlerin demokratik hak ve özgürlüklerine ilişkin temel isteklerini tartışmak üzere Türkiye’ye gelmesidir. Bu gruplar başta TBMM olmak üzere Türkiye’deki tüm çevrelere giderek, iki halkın birlikte yürümesi için olmazsa olmaz niteliğindeki temel talepleri dile getirmelidirler.”

Öcalan’ın bu çağrısı üzerine 19 Ekim 2009 yılında Kandil ve Maxmur Mülteci Kampı’ndan 34 kişiden oluşan “Barış ve Demokratik Çözüm Grubu” Silopi’deki Habur Sınır Kapısı’ndan Türkiye’ye giriş yaptı. Halk tarafından coşkuyla karşılanan grup hakkında 2010 yılında davalar açıldı ve cezalar verildi.

Öcalan, gelen gruplara cezalar ve yakalama kararı verilmesine rağmen 8 Aralık 2010’da verdiği mesajda yine barış çağrısında bulundu. Öcalan, “Parlamento barış kararı alır ve bu konuda hakikatleri araştırmanın, gerçekleri ortaya çıkarmanın peşine düşer. Hakikatleri araştırır, aydınlatmaya çalışır. İşte Turgut Özal olayı gibi, Eşref Bitlis olayı gibi benzer karanlıkta kalmış, aydınlatılması gereken olaylar aydınlatılır. Bu gelişmelerle paralel olarak ben de buradan parlamentoya çok daha kapsamlı çalışmalar yapıp katkı sunabilirim. Bütün bu aşamalardan sonra bu aşamalara paralel olarak geri çekilme, silahsızlanma süreci başlayabilir. Zaten biz ilkesel olarak silahsızlanma konusunda olumlu düşünüyoruz, silahsızlanmaya ilkesel olarak karşı değilim. Bu konuda yasal-anayasal güvenceler sağlanırsa silahsızlanma sürecinin önü açılır. Ben silahsızlanma konusunda tek yetkili olurum” diyerek uygun koşulların yaratılmasından sonra silahsızlanma çağrısı yapacağını ifade etti.

5 Şubat 2011 tarihinde, dönemin Başbakan Erdoğan, Cumartesi Anneleri ile görüşme gerçekleştirdi. Öcalan, avukatlarıyla yaptığı görüşmesinde, bu konuya da dikkat çekti. Öcalan, “Başbakanın o çokça değer verdiği anaların gözyaşları böyle dinmez. Anaların gözyaşını dindirmek için silahlı güçleri güvenli bir yere çekeyim diyorum, buna bile cevap vermiyorlar. Tersine her gün operasyonlar var, çatışmalar yaşanıyor, asker, gerilla ölüyor. Kanın aktığı yerde barış nasıl gelişir? Hükümete açık mektubumdur. Eğer gözyaşının dinmesini istiyorsanız, gerillayı güvenli bir yere çekmemin yolunu açın. Böyle yaparsanız bir hafta içinde çözeriz. Bir ananın gözyaşının dökülmesi bana acı veriyor. Türkiye kamuoyunun şunu bilmesini istiyorum. Ama Başbakan’dan ses yok. Başbakan’ı itham ediyorum. Barış istemiyor, her türlü kolaylığı sağlamamıza rağmen barışa yanaşmıyor. Daha ne yapabilirim?” dedi.

Öcalan, 27 Temmuz 2011 yıllında avukatları ile yaptığı görüşmede barış için elinden geldiği çaba gösterdiğini ifade etti. Öcalan bu görüşmede şunları aktardı: “Her iki tarafın da işlerini kolaylaştırdım, onlara öneriler sundum, onlara çözüm yolunu gösterdim, protokoller sundum, işlerini kolaylaştırıcı adımlar attım. Daha ne yapayım? Daha fazlasını ayda yılda bir burada bir saat konuşarak mı yapacağım? Daha ne yapayım? Ben Kürtlerin onuruyla oynanmasına izin vermem, buna hiçbir şekilde müsaade etmeyeceğim. Hükümet, bitirmek için ne yapıyorsa yapsın; özel timleri, polisi devreye sokuyormuş, bilmem dört kuvveti bir kuvvete bağlıyormuş, üçüncü kuvvet yaratıyormuş, ne yapıyorsanız yapın. İşte dün Başbakanlıkta yine zirve yapmışlar. Ne karar aldıklarını bilmiyorum. Ama bu şekilde ben yokum. İşte ‘Sri Lanka gibi olacak’ diyorlar. 300 uçağı kaldırıp Kandil’i bombalayıp bitireceklerini söylüyorlar, yapacaksan ne duruyorsun! Örgüt de hazırsa Sri Lanka olmadığını ispatlar o halde. Heyete de söyledim, Erdoğan’a da çağrı yaptım. Gerillayı güvenli bir alana çekeceğim demiştim. Ama buna dahi imkan tanımadılar. ‘Ben silahlı güçleri güvenli bir yere çekeceğim’ diyorum. Buna dahi cevap vermiyorlar. Ben daha ne yapayım. AKP savaş istiyor, çözüm istemiyor.”

Öcalan, bu açıklamaları sonrasında avukatlarıyla görüştürülmedi. Öcalan’ın avukatları ile görüşme yollarının kesilmesinin ardından 2012 yılında PKK’li ve PJAK’lı tutuklular açlık grevini başlattı.  68 gün süren açlık grevi Öcalan’ın çağrısı üzerine sonlandırıldı. Açlık grevinin sonlandırılmasının ardından diyalog süreci başladı. 3 Ocak 2013 tarihinde BDP milletvekili Ayla Akat Ata ve DTK Eşbaşkanı Ahmet Türk İmralı’ya giderek, Öcalan ile görüşme gerçekleştirdi.

Müzakerelerin devam etmesinin ardından Öcalan, 21 Mart 2013 Diyarbakır Newrozu’na bir mesaj yolladı. Barış umudun en çok yükseldiği Öcalan’ın Newroz mesajının bir kısmı şu şekildeydi: “Sömürü rejimleri, baskıcı ve inkarcı anlayışlar artık miadını doldurmuştur. Ortadoğu ve Orta Asya halkları artık uyanıyor. Kendine ve aslına dönüyor. Birbirlerine karşı kışkırtıcı ve köreltici savaşlara ve çatışmalara dur diyor. Newroz ateşiyle yüreği tutuşan, meydanları hınca hınç dolduran yüz binler, milyonlar artık barış diyor, kardeşlik diyor, çözüm istiyor. Artık silahlar sussun, fikirler ve siyasetler konuşsun” noktasına geldiğini belirten Öcalan, “Yok sayan, inkar eden, dışlayan modernist paradigma yerle bir oldu. Akan kan Türküne, Kürdüne, Lazına, Çerkezine bakmadan insandan, bu coğrafyanın bağrından akıyor. Ben, bu çağrıma kulak veren milyonların şahitliğinde diyorum ki; artık yeni bir dönem başlıyor, silah değil, siyaset öne çıkıyor. Artık silahlı unsurlarımızın sınır ötesine çekilmesi aşamasına gelinmiştir.”

Çözüm sürecinin başlamasıyla birlikte İmralı’ya heyetler gitmeye başladı. Çözüm sürecinde hükümet yetkilileri, Kandil ve Öcalan ile defalarca görüştü. İmralı Heyeti’nin Öcalan ile yaptığı 22 görüşmenin notları kamuoyuna açık olurken, Öcalan’ın barış çabaları da bu notları da kamuoyuyla paylaşıldı.

Öcalan, İmralı Heyeti ile 07 Haziran 2013 tarihinde yaptığı bir görüşmede sürecin yasal bir güvenceye alınması gerektiğine vurgu yaparak, “Eğer müzakereye eviremezsek, anlamlı müzakereye geçmezsek, AKP eğer bununla oyalarsa karmaşık, kaotik, her tarafa giden ve yayılan bir çatışma ortamı doğar. Kandil’in bile belirleyemeyeceği bir çatışma çıkar. Bütün şehirlere yayılan büyük bir ayaklanma olur. Gerilla hamleleri, ekonomik hedeflere yönelme, suikastlar devreye girer. Bu defa halkın büyük kısmı da kaçmaz, gerillaya katılır. İkinci bir Suriye’nin eli kulağındadır. Bu uyarıyı son defa yapıyorum” uyarılarda bulundu.

Öcalan, 9 Mart 2014’te İmralı Heyeti ile yaptığı bir görüşme de AKP’nin çözüm anlayışını şu şekilde ifade etti: “Beni kandıracaklarını sanıyorlar. Oysa ben 40 yıl savaştım, gerekirse 40 yıl daha savaşırım. AKP’nin çözümü hacıyatmaz esnaf çözümüdür, yaptığı tam bir esnaf kurnazlığıdır. Biz direnişin müzakeredeki karşılığını alıyoruz. Devletin demokratik bir gücü olacak, bu bir alıp verme meselesi değildir. Sözleşme meselesidir. Sözleşmeden şunu kastediyorum: Bir beraberlik, eşitlik, aşk, ahlak, estetik ve özgürlük içermelidir.”

2015 yılının Şubat ayında içerisinde İmralı’da iki ayrı önemli görüşme gerçekleşti. Her iki görüşmede de, 28 Şubat’ta gerçekleşecek olan tarihi açıklamanın konseptinin içeriğine ve sonrasında atılacak adımlara ilişkin uzun tartışmalar yürütüldü. Tartışmalarda devlet heyeti de yer almıştı.

Öcalan görüşmelere dair, “Bugünkü geldiğimiz noktayı 55 yıllık bir maratonun kısa bir soluk arası olarak değerlendiriyorum” ifadelerini kullanarak sürecin önemine dikkat çekti.

Yapılan görüşmeler sonucunda Öcalan tarafından 10 maddelik 28 Şubat Dolmabahçe Mutabakatı hazırlandı. Mutabakatın imzalanmasının ardından, 22 Mart 2015 tarihinde, Ukrayna dönüşü uçakta gazetecilere Dolmabahçe Mutabakatı’na karşı açıklamalarda bulunan Erdoğan, “İzleme heyetine karşıyım… Bir metin okunmadı, iki metin okundu. Onların okuduğu metin ile Yalçın Bey’in (Akdoğan) okuduğu metin birbirinden tamamen ayrı. Ben oradaki toplantıyı da doğru bulmuyorum. Başbakan Yardımcısı’yla, şu an parlamento içinde olan bir grubun yan yana o resmi vermesini şahsen doğru bulmuyorum” diyerek mutabakata karşı olduğunu ifade etti.

Öcalan, 5 Nisan’da yapılan İmralı’daki görüşmede, barış arayışını sürdürerek, müzakerelere geçiş için İzleme Kurulu’nun kurulmasının şart olduğunu belirtti ve bir dahaki ziyarette İzleme Kurulu olmadan gelinmemesini istedi. 5 Nisan’daki görüşmeden sonra İmralı Heyeti’nin bir daha adaya gitmesine izin verilmedi.

8 yıl süren tecritte karşı Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Leyla Güven 8 Kasım 2018'de Diyarbakır E Tipi Cezaevi'nde açlık grevine başladı. Güven öncülüğünde başlayan açlık grevi eylemi Türkiye’deki bütün cezaevlerine yayılarak devam etti. 200 gün devam eden açlık grevi sonucunda Öcalan 2 Mayıs tarihinde 8 yıl aradan sonra ilk kez avukatları ile görüştü.

Öcalan 2 Mayıs avukatları ile yaptığı görüşmede, devam eden açlık grevine dikkat çekti. Öcalan, aynı görüşmede 2013 Newroz Bildirgesi'ne değinerek, “Bizlerin İmralı’daki duruşu, 2013 Newroz Bildirgesinde belirttiğimiz ifade tarzının daha da derinleştirerek ve netleştirerek sürdürme kararlılığındadır. Bizim için onurlu bir barış ve demokratik siyaset çözümü esastır” diyerek barış çağrısını bir kez daha yeniledi.

Avukatları ile 2 Mayıs’ta görüşen Öcalan’ın üzerindeki tecridin devam ettiğini söyleyen açlık grevi eylemcileri eylemlerine devam etti. 22 Mayıs tarihinde ikinci defa avukatları ile görüşen Öcalan, “Başta açlık grevi ve ölüm orucuna kendini yatırmış arkadaşlar olmak üzere iki avukatımın yapacağı geniş açıklamalar ışığında eyleminizin sona ermesini bekliyorum. Bana ilişkin maksadınızın hasıl olduğunu da rahatlıkla belirtip hepinize en derin sevgi ve teşekkürlerimi sunuyorum. Asıl bundan sonrasında da bana yeterli yoğunluk ve iradeyle eşlik etmenizi de özenle belirtiyor ve umuyorum” çağrısı ile açlık grevi eylemi sona erdi.

Yapılan bu görüşmelerin müzakere olarak değerlendirilmemesi gerektiğine vurgu yapan Öcalan,  görüşmelerin seyrini 30-40 gün geçtikten sonra anlaşılacağını belirtti. Öcalan, onurlu barış temelinde sorunların demokratik müzakere yöntemi ile çözülmesi gerektiğini ve gelecek açısından umutlu olduğunu söyleyerek, barışa hazır olduğuna dikkat çekti.

Öcalan, 12 Haziran avukatları ile yaptığı görüşmede de, “Türksüz Kürt, Kürtsüz Türk var olamaz” diyerek, “Tarihsel bir gösterge olarak Türksüz Kürt, Kürtsüz Türk’ün var olamaz. Mezopotamya’da Kürtler bitirildiği vakit Anadolu’da Türklük adına da geriye bir şey kalmayacaktır. Kürdün varlığının ve gelişmesinin Türk’ün güçlenmesi ile eş anlamlı, bu gerçekliğe göre hareket edilmesi gerekir. Bu birlikteliğin tüm Ortadoğu halklarının demokratik ve barış içerisinde yaşamaların önünü de açacağım. Esas ve çözümleyici olan demokratik siyasettir” dedi.

Aynı görüşmede Öcalan, Suriye konusunda da demokratik siyasetin geliştirilmesi gerektiğini aktardı.

En son 7 Ağustos’ta avukat görüşmesinde Öcalan, Ahlat ve Malazgirt’te başlayan Türk-Kürt ilişkilerinin 1921 Anayasası’na kadar gelişimini değerlendirirken bu konuda ilgili ve duyarlı tüm çevrelerin gerçekliğe uygun hareket etmeleri gerektiğini belirtti. Kürt sorununda çözüm için hazır olduğunu söyleyen Öcalan, “Kürtlere yer açmaya çalışıyorum gelin Kürt sorununu çözelim. Bir haftada çatışma durumunu, ihtimalini ortadan kaldırırım diyorum. Ben çözerim, kendime güveniyorum, çözüm için hazırım. Ancak devlet de, devlet aklı da gereğini yapmalıdır” diyerek barış çağrısını tekrarladı.

Öcalan'ın çağrılarına karşılık 19 Ağustos tarihinde Diyarbakır, Van ve Mardin büyükşehir belediyelerine kayyum atandı, Federe Kürdistan Bölgesi'nde 28 Mayıs tarihinde başlatılan sınır ötesi operasyon genişletilerek 3'üncü aşamaya geçildi.

Tüm bu yaşananlar ise "Türkiye savaş çizgisinde ısrar mı edecek?" sorusunu akıllara getirdi.