İSTANBUL - Nükleer Düzenleme Kanunu’nun Meclis’ten geçmesinin kabul edilemez olduğunu belirten araştırmacı Pınar Demircan, bu kanunun sermaye için yeni bir sektör yaratacağını söyledi. Nükleer Düzenleme Kanunu (NDK) geçen günlerde Meclis’te görüşülerek kabul edildi ve yasalaştı. Söz konusu durum, kanun öncesi 2018 yılında 702 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile devreye konuldu. Bu kararnameyi iptal eden Anayasa Mahkemesi, iktidara 1 yıl süre tanıdı, sürenin bitmesine günler kala ise NDK çıkarıldı. Bu kanunda şaşırtıcı olan bir diğer şey ise NDK ile kurulan kurumun başkan ve üyelerinin yasa daha çıkarılmadan, 14 Şubat’ta Yargıtay’da yemin etmeleri ve göreve başlamalarıydı. Bağımsız araştırmacı ve Nükleersiz.org Koordinatörü Pınar Demircan, Meclis’ten geçen kanunu değerlendirdi. Demircan, yürürlüğe giren kanunda nükleer enerjinin barışçıl kullanım ilkesinin esas alınacağına dair ibareyi, “Barış ortamında bile çevre ve insan sağlığı açısından tehdit teşkil ederek ekosistemle mütemadiyen savaş halinde olan nükleer santrallerin savaş ortamındaki riskleriyle düşünülmesi şart. Zira kuruluşta barışçı amaçlar bile olsa öyle kalmayacakları görülüyor” şeklinde değerlendirdi. Dünyanın sermayenin çıkarları için gözden çıkarıldığını söyleyen Demircan, durumun Türkiye’de de farklı olmadığını hatta siyasi sistemin kurumlarının tahrip edilmesiyle, durumun daha vahim olduğunu dile getirdi. YENİ BİR ÖZEL SEKTÖR Nükleer santrallerin kurulmasıyla sermayeye yeni bir özel sektörün yaratıldığını söyleyen Demircan, “Nükleer Düzenleme Kanunu potansiyel tehlikeyi haiz nükleer santraller üzerinden ehil olmayan, kar ve maliyet hesabıyla çalışan şirketlerin iştahını karşılamak için yeni bir sektöre kapının aralandığını haber veriyor. Bugün nükleer santral sahibi ve bu endüstrinin hakimi olan İngiltere, ABD, Hindistan ve Fransa gibi devletlerin nükleer teknoloji alanındaki gelişmeleri incelendiğinde kamusal sağlık ve güvenlik açısından stratejik nitelikteki nükleer tesis, radyasyon tesisi, radyoaktif atık tesisi işletmek gibi süreçlerin, radyasyona ilişkin uygulamaların, radyoaktif atık süreçlerine istinaden hizmetlerin uzunca bir süre kamu kurumları tarafından ifa edilmiş olduğu ve bu alanın özel şirketlere 20 yıl sonra açıldığı görülüyor. Fakat bu endüstrinin çatısı altına giren ve girmeye çalışan devletlerin eşitsiz koşulları oldukça zorlayıcı” diye belirtti. YENİ NÜKLEER FELAKETLER Demircan, şunları söyledi: “Doğrudan rekabet ortamına atlayan devletlerde yeni nükleer felaketlerin hızlı ve kaçınılmaz şekilde yaşanacağı öngörülebilir. Yani aslında hiç kurulmaması gereken nükleer santrallerin kurulmasının yanı sıra bir de piyasanın insafına terk edilmesi ve bunun için şirket-devlet geçişkenliğinin kamu-özel işbirlikleri aracılığıyla kendini gerçekleştirmesi sadece ülkemiz değil, dünya için nükleer tehdittir.” NÜKLEER TİCARETİN İSPATI Nükleer atıkların yönetimi konusunun çevre ve halk sağlığı için tehdit oluşturmaması önemliyken, kanunun 9’uncu maddesinde nükleer santraldeki atıklarla ilgili olarak hem ihracattan hem de ithalattan bahsedildiğine değinen Demircan, “Doğal olarak bu iki kelime de Türkiye'nin nükleer atık deposu olacağı izlenimini doğuruyor. Nükleer Düzenleme Kurumu’nun ne de teknik süreçleri yürütmesi için kurulan TENMAK'ın ağır maliyetli bu sorunu çözümlemeye yanaşmadığını görüyoruz. Yani İzmir'in Çernobil'i diye nitelenen bir radyoaktif kirlilik sorunu varken nükleer süreçlere ilişkin tüm düzenlemeler şüpheyle yaklaşılmayı daha da hak ediyor. Zira Gaziemir'deki radyoaktif kirlilik topraklarımızda nükleer ticaretin yapılmış olduğunun ispatıdır” dedi. AÇIK VE NET BİLGİ VERİLMİYOR Demircan, “Bugün nükleer atıklarla ilgili düzenleme yapan Nükleer Düzenleme Kurumunun öncelikle Gaziemir sorununu ciddiye alıp çözmesi gerekir. Bu nedenlerle inşasında en ileri aşamaya gelinmiş olan ve süreçleri şeffaf yürütülmeyen, soru sorulduğu zaman devlet yetkililerinden ‘ticari sır’ yanıtı verilen Akkuyu NGS'de atıklarla ilgili ne yapılacağı ve atık sorunun nasıl çözümleneceği konusunda yurttaşlara açık net bilgi verilmeyen durum da doğal olarak ilave soru işaretleri uyandırmaktadır” ifadelerini kullandı. MALİYET HESABI YAPILAMAZ Kanun ile radyoaktif tehlikeler meydana geldiğinde de yaşanacak hak kayıpları karşısında şirketlerin korunması emarelerinin görüldüğünü belirten Demircan, “Peki bu alan bu kanunla açıkça şirketlerin insafına bırakılırken yurttaşların korunması nasıl mümkün olacak?” diye sordu. Şirketin sorumluluğunun 700 milyon dolarla sınırlandırılmasının göz boyama amacı taşıdığını söyleyerek, “Çünkü nükleer felaketlerin maliyetleri öngörülemez, nükleer santraller sigortalanamaz. Bu durumun en büyük ve somut örneğini Fukuşima Nükleer Felaketinde görüyoruz. Radyoaktif temizlik ve beratarafında ilk 10 yıl için toplam maliyet 250 milyar dolar ön görülmüş olmasına rağmen bugün yani 11 yılın sonunda 750 milyar dolara ulaşmış bulunuyor, oysa bu meblağa ancak 2040'ta ulaşılacağı öngörülmekteydi” dedi. YETKİSİZ ALANLAR Kanunun 20’nci maddesinde “Türk mahkemelerinin yargılama yetkisinin söz konusu olduğu hâllerde sadece Türkiye Cumhuriyeti mahkemeleri yetkilidir” ibaresinin de muğlaklık içerdiğine işaret eden Demircan, Türkiye mahkemelerinin yargılama yetkisinin olmadığı alanların bulunması ihtimalini dile getirdi. Demircan “Kanunda nükleer alanın Anayasanın ve diğer kanunların dışında tutulması ile konunun sivil toplumun müdahalesinden uzaklaştırılması amaçlandığı görülüyor” diye ifade etti. SORUNLU BİR PROJE “Akkuyu NGS en başından itibaren sorunlu bir projedir” diyen Demircan, “Akkuyu NGS'nin inşa sürecinde sivil toplumun itirazları dahil yerli ve yabancı sermaye için tüm engeller Akkuyu NGS ve iştiraklerinin lehine devlet eliyle nasıl kaldırılıyorsa izinler de devlet eliyle şirketlere verilmiştir. Nitekim orada inşaat sürecinin başlamasıyla iş cinayetleri yaşanmakta ve bu cinayetlerin üstü örtülmektedir. Genel anlamda yapılması gereken incelemelerin Rus personelin hayatını kaybetmesi halinde şirket tarafından soruşturma başlatması gibi eşitsizliklerle karşılaşılması ise tesisin operasyon sürecinde personel arasında açığa çıkabilecek tehlikelerin varlığını da haber vermektedir. Ayrıca bir projenin inşa sürecinde bu kadar ölümlü kaza ve problem yaşanıyorsa bu durum denetimsizliğin de ispatıdır” şeklinde belirtti. SANTRAL ACELEYE GETİRİLİYOR Akkuyu inşaatında yaşanan sorunlara değinen Demircan, “Temelin iki kez çatlaması, proje trafosunda yangın çıkması gibi dünya genelinde bir nükleer santralin inşasında skandal olan bu olaylar maalesef ülkemizde kanıksanmış görünüyor. 2023'e yetişmesi için 20 bin işçinin pandemi demeden bir arada çalışmaya ve altyapısız ilkel koşullarda, barakalarda yaşamaya zorlanması her şeyden önce insan haklarına aykırıdır. Normal şartlarda bu kapasitedeki bir nükleer santral inşasında 10 bin kişi çalışırken Akkuyu’da bunun 2 katı işçinin çalıştırılması ve normalde 1 reaktörün inşasının 7 yıla kadar uzamasına karşın Türkiye'de 4 reaktörün inşasının neredeyse 4-5 yılda tamamlanacak duruma getirilmesi endişe vericidir. Bu durumda santralde operasyona başlatılmaması ve bu projenin durdurulması nükleer enerjiyi savunanların bile tek dileği olmalıdır” ifadelerini kullandı. ÇERNOBİL’DEN 10 KAT FAZLA 36 yıl önce meydana gelen Çernobil faciasından Türkiye ve Avrupa’nın etkilendiğini söyleyen Demircan, şunları belirtti: “Bugün Rusya tarafından işgal edilen Zaporijya Nükleer Santrali hem mesafesi nedeniyle yakın hem de kapasitesi Çernobil’in kat be kat üstündedir. Ukrayna diş işleri bakanlığı Zaporijiya nükleer santralinde kazanın meydana gelmesi halinde Çernobil’den 10 kat daha fazla radyoaktif maddenin ekosisteme yayılacağını bildirdi. Nükleer felaket coğrafi kader gibidir yani bir kere başlandı mı felaketlerden kurtulmak mümkün olmuyor.” UKRAYNA’DA YAŞANANLARIN BENZERİ Başından beri nükleer karşıtlarının, demokratik kitle örgütlerinin itiraz yükselttiği Akkuyu NGS'ye dair Ukrayna’da yaşananların benzerlerinin gelecekte Türkiye’de yaşanma ihtimalinin olduğuna işaret eden Demircan, “Tesisin, Rusya tarafından yap-sahip ol-işlet türünden bir anlaşmayla yapılması ülkemizi siyasi ve askeri çatışmaların da merkezine sürüklediğimize işaret etmekte. Yani dünyada ilk kez bir devletin bir başka devletin sınırları içinde toprak sahibi olarak nükleer santral kurması ve işletmesi bu projeyle gerçekleşmek üzeredir. Bu durum Türkiye'nin değil geleceğini, bugününü de tehlikeye atmaktadır. Birçok nedenin yanı sıra sivil görünümlü ve barışçı olduğu iddia edilen bir nükleer santralin savaşkan bir devletin sahipliğinde işletilmesi olasılığı herkesin gündeminde olmalıdır. Akkuyu NGS nükleer enerjiyi savunanların bile karşı çıkmasını hak eden bir projedir. Tarih hesap sorar” dedi. MA / Kadir Güney