<br /> <br /> <br /> <h4></h4><br /> <h4>ÖTEKİLERİN GÜNDEMİ; Sartre’ın “Varoluşçuluk Bir İnsancılıktır” adlı konuşmasından oluşan ve Türkçeye “Varoluşçuluk” olarak tercüme edilen eseri, Say Yayınları’ndan yeni baskı ile raflarda. Kitapta Gaéton Picon ve Laffont Bompiani’nin kitaba dair incelemeleriyle P. Naville’in Sartre’la yaptığı konuşma da yer alıyor. Aşağıda okuyacağınız metin, Asım Bezirci’nin Türkçeleştirip yayıma hazırladığı filozofun eserinden seçilmiş pasajlardan oluşuyor. Sartre burada varoluşçuluğu bırakılmışlık, ahlak, değer ve duygular etrafında ele alıyor.</h4><br /> <br /> <hr /><br /> <br /> <strong>Jean-Paul Sartre</strong><br /> <br /> <hr /><br /> <br /> <strong>Gazete karınca'nın haberine göre;</strong> Bilir ki desteksizdir kişi, yardımsızdır, her an insanı bulmak (keşfetmek) zorundadır. Güzel bir yazısında, “İnsan insanın geleceğidir,” demişti Francis Ponge. Çok yerinde bir söz. Gelgelelim, “Gelecek gökyüzünde yazılıdır. Tanrı onu görür, yönetir,” diye anlamak da yanlıştır bu sözü. Çünkü o zaman adı geçen gelecek, gerçek bir gelecek olmaktan çıkar.<br /> <br /> Onun için bu sözü, “Ne olursa olsun, insanın yapacağı bir gelecek vardır, el değmemiş bir yarın onu bekler,” diye anlamak doğru olur. Ama bu durumda da insan kendi başına bırakılmış olur.<br /> <br /> Bu bırakılmışlığı daha iyi kavramanız için öğrencilerimden birinin başından geçenleri anlatacağım size: Öğrencim bir gün yanıma geldi. Düşmanla işbirliğine yanaştığı için anne babasıyla bozuşmuştu. Ağabeyiyse 1940’ta bir Alman saldırısında ölmüştü. Delikanlı, biraz ilkel ama soylu bir duyguyla kardeşinin öcünü almak istiyordu. Gelgelelim annesinin ondan başka kimsesi yok. Kocasının yarı ihanetinden ve büyük oğlunun ölümünden dolayı adamakıllı üzgün. Tek tesellisi küçük oğlu, tek dayanağı o şimdi. Genç adam için o anda seçilecek iki yol var: Birincisi, İngiltere’ye geçerek ‘Özgür Fransız Kuvvetleri’ne katılmak, yani annesinden ayrılmak; ikincisi, annesinin yanında kalarak onun yaşamasına yardım etmek, yani savaştan kaçmak. İyice biliyor ki annesi ancak kendisine dayanarak yaşamaktadır ve ondan ayrılırsa ya da ölürse kadıncağız derin bir umutsuzluğa yuvarlanacaktır. Yine biliyor ki annesi için yapacağı hareketin somut (müşahhas), belli bir sonu vardır: Onun yaşamasını sağlamak. Ama gidip dövüşmek için yapacağı hareketin elle tutulur, belli bir sonu yoktur: Belki de suya düşecektir emekleri, hiçbir işe yaramayacaktır. Nitekim İngiltere’ye gitmek için İspanya’dan geçerken yakalanıp bir toplama kampında süresiz kalabilir. İngiltere’ye ya da Cezayir’e vardığında, orada bir büroda yazıcılıkla görevlendirilebilir, bunun sonucu savaşa katılamayabilir. Bu durumda delikanlı apayrı iki eylemle karşı karşıyadır: Biri somut, araçsız, ancak bir kişiyle ilgili bir eylem; öteki daha geniş bir toplulukla, bir ulusla ilgili, sonu belirsiz, belki de boşa çıkacak bir eylem…<br /> <br /> Delikanlı iki türlü ahlak arasında bocalayacaktır aynı zamanda: Bir yanda bireysel sevgi, duygudaşlık ve bağlılık ahlakı var; öbür yandaysa daha geniş ama etkisi ve yararı daha kuşkulu bir ahlak var. Bunlardan birini seçmesi gerek. Ama bu seçişi yapması için kim yardım edecek ona? Hıristiyanlık öğretisi mi yardım edecek? Hayır! Çünkü Hıristiyanlık, ona “Taş yürekli olmayın, acıyın, yakınlarınızı sevin, kendinizi düşünmeyin, yolların en çetinini seçin!” der. İyi, ama en çetin yol hangisidir? Nedir en çok yararlı olan? Bir savaş birliğinde dövüşmek mi, yoksa bir varlığın yaşamasına yardım etmek mi? Yani sonu belirsiz bir davranış mı, yoksa belirli bir davranış mı? Kim önceden bildirebilir bunu? Hiç kimse! Hangi yazılı ahlak önceden belirtebilir bunu? Hiçbir ahlak! Kent ahlakı, “Başkalarını sakın araç saymayın, araç gibi kullanmayın, amaç sayın onları!” der. Doğrusu, güzel söz! Nitekim, annemin yanında kalırsam araç gibi değil, amaç gibi davranmış olurum ona; ama o zaman da çevremde savaşanları araç saymak sakıncasıyla karşılaşırım. Tersine, savaşanlara katılırsam, amaç saymış olurum onları, ama bu sefer de anneme araç gibi davranmak sakıncasıyla yüz yüze gelirim.<br /> <br /> <a href="https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varolu%C5%9F%C3%A7uluk_2019_29b_Kpk.jpg"><img class="aligncenter wp-image-143197" src="https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varolu%C5%9F%C3%A7uluk_2019_29b_Kpk.jpg?resize=350%2C545" sizes="(max-width: 350px) 100vw, 350px" srcset="https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varoluşçuluk_2019_29b_Kpk.jpg?resize=658%2C1024 658w, https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varoluşçuluk_2019_29b_Kpk.jpg?resize=193%2C300 193w, https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varoluşçuluk_2019_29b_Kpk.jpg?resize=768%2C1195 768w, https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varoluşçuluk_2019_29b_Kpk.jpg?resize=750%2C1167 750w, https://i0.wp.com/gazetekarinca.com/images/haberler/2019/07/Varoluşçuluk_2019_29b_Kpk.jpg?w=1595 1595w" alt="" width="350" height="545" data-recalc-dims="1" /></a><br /> <br /> Eğer değerler tasarladığımız somut ve belirli durumu iyice aşıyorsa, kesin bir yol göstermiyorsa, geniş ve belirsizse yani, yapacak tek iş kalıyor bize: İçgüdülerimize uymak, onlara göre davranmak. Delikanlı da böyle yapmaya çalıştı. Kendisini gördüğümde şöyle diyordu: “Gerçekte duygudur aslolan. Onun için duyguya boyun eğmeliyim. Beni doğruca belli bir yöne iten duyguyu seçmeliyim. Annemi her şeyden (öç alma isteğimden, savaşa katılma dileğimden, serüven özlemimden) çok sevdiğimi hissedersem, onun yanında kalırım elbette. Ama tam tersine, anneme olan sevgimin hiç de öyle derin, yeterli olmadığını hissedersem çekip giderim.”<br /> <br /> Peki, ama bir duygunun değeri nasıl anlaşılır, neyle belirlenir? Sözgelimi delikanlının annesine gösterdiği duyguyu nedir değerli kılan? Cevap verelim: Annesinin yanında kalmış olması! Bunun gibi; ancak uğruna şunca para harcarsam falan dostumu, yoluna bu denli para dökecek kadar sevdiğimi söyleyebilirim. Ancak yanında kalırsam, annemi dizinin dibinden ayrılmayacak kadar sevdiğimi söyleyebilirim. Demek ki bir duygunun değerini, ancak onu doğrulayan bir edimle gerçekleştirebiliyorum, belirleyen bir hareketle tanımlayabiliyorum. Gelgelelim hareketimi doğrulayacak bir duyguyu istemekle de kendimi bir kısırdöngüye (fasit daireye) sokmuş oluyorum. Öte yandan, Gidenin de iyice belirttiği üzere yaşanan bir duygu ile yaşanmış gibi gösterilen bir duyguyu birbirinden ayırmak çok zordur. Bir şeyi duyar gibi görünmekle gerçekten duymak arasındaki ayırımı çıkarmak hayli güçtür. Örneğin yanında kaldığımdan dolayı annemi sevdiğime karar vermek, sevdiğimden dolayı annemin yanında kaldığımı öne sürmek ya da annem için kaldığımı belirten bir oyun oynamak, hemen hemen aynı şeydir.<br /> <br /> Başka bir deyişle duygu, yapılan hareketlerle oluşur. Duygunun değeri edimlerden sonra ortaya çıkar. Öyleyse duygunun kılavuzluğunda yürümek doğru olmaz. Duygu bana doğru yolu gösteremez çünkü. Bu demektir ki kendimde ne beni harekete getirecek gerçek durumu arayabilirim ne de hareketimi sağlayacak kuralları bir ahlaktan bekleyebilirim. Buna karşı siz, “Gitsin öğretmenine danışsın!” diyeceksiniz. Ama bir keşişten öğüt istemek, o keşişi seçmek demektir. Çünkü üç aşağı beş yukarı, o keşişin neler söyleyeceğini önceden kestirebilir insan, vereceği öğütleri önceden tasarlayabilir.