DİYARBAKIR - Newroz'da her yıl doldurdukları meydanları geçen yıl pandemi dolayısıyla boş bırakmak zorunda kalan milyonlar, bu yıl bir kez daha meydanlara akacak ve Newroz ateşi etrafında halaylara duracak. MA'nın analizine göre; Demirci Kawa’nın zalim Asur Kralı Dehak’a karşı öncülük ettiği direnişle ilk olarak M.Ö. 612 yılında yakılan Newroz ateşi, tam 2633 yıldır her 21 Mart’ta yeniden yakılıyor. Mezopotamya, Anadolu, Ortadoğu, Ön Asya ve Balkan hakları tarafından kutlanan Newroz aynı amanda “baharın gelişi” olarak kabul ediliyor. Her halkın farklı anlamlar yüklediği Newroz, Kürt halkı için bir diriliş, başkaldırı, isyan ve direniş günü. Kürtlerin tüm yasak ve engellemelere 1990’lı yılların başından itibaren kitlesel şekilde kutlamaya başladığı Newroz, verilen mücadeleyle Kürt kentlerinde ve Kürtlerin yaşadığı her yerde her geçen yıl biraz daha gür yandı. Yasaklara rağmen 90’lı yıllardaki Newroz kutlamalarında alanları dolduranların direniş ve coşkusu hala hafızlarda canlılığını koruyor. 1991: İLK KİTLESEL NEWROZ Newroz, ilk kez kitlesel olarak 1991 yılında Nusaybin, Cizre başta olmak üzere Diyarbakır, İstanbul, Adana, Bismil, Dargeçit, Suruç, Kulp ve Hani’de kutlandı. Hükümetin Newroz yasaklarını hiçe sayan binler, kepenklerini kapatıp okulları boykot ederek alanlara aktı. O dönem Nusaybin’in Kışla Mahallesi’nde Newroz’u kutlayan kitleye ateş edilmesi sonucu 31 sivilin yaşamını yitirmesine neden oldu. Direnişle sürdürülen Newroz sonrası yaşananlar birçok gazetede yer aldı. Tüm engellemelere rağmen Newroz’un anlamı o gün gençlerin öncülük ettiği direnişi ile bütünleşti. O güne ait arşivlerde yer alan birçok fotoğrafta gençlerin ellerinde taşıdığı “Bijî Newroz” ve “Serhildan Jiyane” pankartı ve dövizleri hala hafızalardaki yerini koruyor. 1992 NEWROZU 1992 yılında Newroz kutlamaları, Olağanüstü Hal (OHAL) yasakları gerekçelerine rağmen sürdü. Özellikle de Cizre ve Nusaybin’de yasağa rağmen halk alanları sarı, yeşil ve kırmızı renklerle donatarak halaylarla Newroz’u kutladı. Birçok kentte Newroz ateşi yakılırken, öğrenciler de okul bahçelerini Newroz alanlarına çevirdi. Başını Cizre, Nusaybin, Diyarbakır ve Batman’ın çektiği bu yıl ki Newroz kutlamalarında saldırılar yaşandı. Özel harekat timlerinin saldırıları sonucunda bu kentlerde toplam 96 sivil yaşamını yitirdi. Saldırılar sonucu 5 yaşındaki Hatice Katar, 9 yaşındaki Mehdi Güngen, 70 yaşındaki Ramazan Bayer ve 65 yaşındaki Nebahat Kakuç ve Sabah gazetesi muhabiri İzzet Kezer de yaşamını yitirdi. 1993: ATEŞKES YILI PKK'nin "ateşkes" çağrısı yaptığı döneme denk gelen 1993 Newroz’u tüm kentlerde coşkulu bir şekilde kutlandı. Birçok bölgede yasaklanmasına rağmen mahalle ve sokaklarda ateşlerin yakıldığı Newroz kutlamalarına Halkın Emek Partisi (HEP) öncülük etti. Diyarbakır başta olmak üzere birçok kentte halk meydanlara indi. 1994: PROVAKASYONA KARŞI... 1994 yılı Newroz’u öncesi birçok kentte yapılan baskın ve tutuklamaların ardından Kürt kentleri, Newroz öncesi adeta kuşatma altına alındı. PKK ise geçmiş kutlamaların hatırlatmasında bulunarak, olası bir provokasyon girişimine karşın halka “Newrozu evlerinizde kutlayın” çağrısında bulundu. Çağrıya büyük bir kesim uyarken, Diyarbakır ve Cizre başta olmak üzere birçok kentte gençler ve çocuklar öncülüğünde halk Newroz alanlarına indi. Diyarbakır'ın Bağlar, Şehitlik ve Melikahmet semtlerindeki dükkânlar 21 Mart günü öğle saatlerine kadar kapalı kaldı. Kentin giriş ve çıkışları ise yoğun önlem altında ablukaya alındı. İstanbul'un İncirli, Merter ve Sarıgazi semtlerinde gösteriler yapıldı. Demokrasi Partisi (DEP) ise çeşitli illerde kapalı salon toplantıları düzenledi. 1995: ‘NEVRUZ’ YAPTILAR DA OLMADI Kürt illerinde ilan edilen OHAL uygulamalarına rağmen Newroz, mahalle ve sokaklarda yakılan ateşlerle halaylar eşliğinde kutladı. Bölge kentleri dışında Mersin, İstanbul ve Ankara’da ise dönemin siyasi partisi HADEP’in öncülüğünde izinli toplantılar yapıldı. Tüm baskılara rağmen kutlamaların önüne geçemeyen devlet, bu kez de Newroz politikasını değiştirme yoluna gitti. “Nevruz bayramı” adı altında düzenlenen resmi toplantılar öne çıktı. Toplantılara Azerbaycan, Kırgızistan ve Türkmenistan gibi devletlerden heyetler katıldı. 1996: ‘NEVRUZ’A DEĞİL NEWROZ'A AKTILAR Siyasal bir kimlik kazanan Newroz, kutlamalarının önüne geçebilmek için dönemin iktidarı, üniversite rektörlüklerine "Nevruz'a hazırlanın" genelgeleri gönderdi. Dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Başbakan Mesut Yılmaz'ın katıldığı kutlamalar düzenlendi. Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı ise, askeri birliklere gönderdiği mesajla Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) “Nevruz”unu kutladı. Yayınlanan bir genelge ile 17-24 Mart günleri “Nevruz Haftası” olarak ilan edildi. Kürt illerinde yapılan “Nevruz” kutlamalarına devlet erkanı dışında katılım olmadı. Halk ise alanlarda, mahalle ve sokaklar başta olmak üzere birçok yerde yaktıkları lastiklerin ateşi etrafından halay çekti. Engellemelere rağmen Diyarbakır, Malatya, Mersin, Batman, Adana, İstanbul, Ankara, İzmir, Balıkesir, Edirne ve daha birçok ilde binlerce kişi alanlara aktı. Yüzlerce kişi gözaltına alınırken, çok sayıda kişi de çıkan olaylar esnasında yaralandı. Kutlamaların bir diğer adresi ise üniversiteler oldu. İstanbul, Çukurova ve Ege Üniversitesi öğrencileri kampüs alanlarını Newroz alanlarına çevirdi. Kampüslerde ateş yakıp halay çeken öğrenciler, “Bijî Newroz” sloganları attı. 1997: ONBİNLER ATEŞİ YAKTI HADEP öncülüğünde yapılmak istenen etkinlikler yasaklandı. Diyarbakır başta olmak üzere birçok Kürt kentinde on binler tarafından karşılanan Newroz, yakılan ateşlerle kutlandı. Diyarbakır'ın Batıkent ve Bağlar Kuruçeşme’de sarı, yeşil, kırmızı renkli eşarp ve bayraklarla kadınlar alanları doldururken, Batıkent'te toplanan binlerce kişiye ise polis müdahale etti. HADEP'in İstanbul’daki kutlamasına ise engelleme ve şiddetli yağışa rağmen on binlerce kişi katıldı. 1998: NEWROZ BİZİMDİR İstanbul'da HADEP, Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP), Sosyalist İşçi Partisi (SİP) ve Emek Partisi'nin (EMEP) ortak programı ile Zeytinburnu Kazlıçeşme'de binlerin katılımıyla Newroz kutlandı. Kutlamada sık sık "Newroz bizimdir bizim kalacak" sloganı atıldı. Kutlama öncesi Kürt illeri başta olmak üzere birçok yerde gözaltı operasyonları oldu. Yurtdışından gelen heyetler sınır dışı edilerek haklarında dava açıldı. Diyarbakır başta olmak üzere birçok kentte yapılan kutlamalara polis saldırdı. Saldırılarda 20 kişi yaralandı. Newroz öncesi HADEP ilçe örgütleri, Gündem Gazetesi, birçok basın-yayın organına baskın düzenlendi. Baskınlarda gözaltılar gerçekleşti. 1999: ‘BIJÎ SEROK APO’ PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye teslim edilmesinden sonra tüm Kürt illerinde eylem ve etkinlikler yasaklandı. Birçok ilde esnaf kepenk kapattı. Komplo gölgesinde geçen Newroz kutlamaları, yasaklara rağmen on binleri alanlarda buluşturdu. Newroz ateşinin etrafında buluşanların haykırdığı “Bijî Serok Apo” sloganı yıla damgasını vurdu. Birçok kentte polis kutlamalara müdahale ederken, Türkiye genelinde İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) yaptığı açıklamaya göre, 8 bin 174 kişi gözaltına alındı. 2000: NEWROZ'A 'İZİN' PKK’nin ilan ettiği ateşkesin ardından o yıl ki Newroz’a resmi izin çıktı. Diyarbakır, Batman, Van, Hakkâri ve Siirt’te erken başlayan kutlamalara yüzbinler katıldı. HADEP öncülüğünde Diyarbakır’da tertip edilen kutlama ise kentin 8 kilometre dışındaki fuar alanında yüzbinlerin katılımıyla gerçekleşti. Kutlamaların izinsiz bir şekilde sürdüğü Urfa’da ise gençler sokaklarda eylemlerle kutladı. 2001: BARIŞ TALEBİ İzinli gerçekleşen Newroz kutlamasına milyonlar, “Ne inkar ne ayrılık, demokratik cumhuriyet” şiarıyla alanlarda barış taleplerini yükseltti. Diyarbakır, Mersin, Van, Hakkari, Şırnak, Ceyhan, Elbistan, İskenderun, Hatay ve Osmaniye, Adana, İstanbul, Antep ve Batman başta olmak üzere onlarca kentte Newroz tüm renkleriyle görkemli bir şekilde kutlandı. Yoğun katılımın sağlandığı Diyarbakır’da yarım milyon insan alanlarda buluştu. 2002: ÖCALAN'A ÖZGÜRLÜK Yasaklı olmamasına rağmen dönemin şartları doğrultusunda sert bir zeminde geçen 2002 Newroz’u milyonların buluşma noktası oldu. Türkiye’nin AB süreci, Irak işgali ve kapatılması gündemde olan HADEP’in yöneticilerinin kutlama öncesi gözaltına alınması dönemin önemli gelişmeleri arasında yer aldı. Diyarbakır, Batman, Van, Hakkari, Şırnak başta olmak üzere bir çok il ve ilçede yapılan kutlamalara milyonlarca insan katıldı. Diyarbakır, kutlama öncesi çevre illerden de getirilen polisler ve özel harekat timleri tarafından adeta abluka alındı. Alanda bir araya gelen milyonlar PKK Lideri Öcalan için özgürlük taleplerini yenileyerek barış çağrısında bulundu. 2003: SAVAŞA HAYIR İzinli gerçekleşen Newroz, birçok kentte coşkuyla kutlandı. Irak’ın işgaline ve Kürt sorununda çatışmasızlık durumuna dikkat çeken milyonlar alanlarda “Savaşa hayır” sloganlarını yükseltti. En görkemli kutlamanın yapıldığı Diyarbakır’da sanatçı Kazım Koyuncu, Ferhat Tunç, Reşo, Agirê Jiyan ve Teoman’ın sahne aldı. 2004: ŞIRNAK'A İLK 'İZİN' 28 Mart yerel seçimlerinin arifesinde kutlanan 2004 yılı Newroz’unda ise onlarca kentte halk meydanları sarı, kırmızı ve yeşil renklere bürüdü. Uzun yıllardır Newroz’u yasaklar ve katliamlarla karşılayan Şırnak’a da ilk kez resmi izin çıktı. Bu yılki kutlamalara Diyarbakır’da bir milyon, İstanbul’da 100 bin, Batman’da 150 bin, Urfa’da 50 bin kişi katıldı. 2005: BAYRAK PROVAKASYONU 2005 yılı Newroz’unda Öcalan’ın ulus-devlet anlayışına alternatif olarak ortaya koyduğu Demokratik Konfederalizm’in ilanı yapıldı. Diyarbakır başta olmak üzere Van, Batman, Mersin, İstanbul ve İzmir gibi metropollerde milyonlarca insan kutlamalarda yerini aldı. Mersin’de Newroz kutlamaları sırasında yapılan bayrak provokasyonu ise Türkiye’nin uzun süre gündeminde kaldı. 2006: 'ÖCALAN SİYASİ İRADEMİZDİR’ Newroz yasaklarının altında kutlanan bu yıl ki kutlamalara milyonlar eşlik etti. Birçok kentte halkın kutlamak istediği Newroz’a saldırılar gerçekleşse de halk kutlamalarını gerçekleştirdi. Kimi kutlamalar mitinge dönüştü. Kutlamalarda “Öcalan’ı siyasal irade olarak kabul ediyor musunuz?” sorusuna hep bir ağızdan “Evet” yanıtı verildi. 2007: ÖCALAN’IN SAĞLIĞI İmralı’da ağır tecrit altında tutulan Öcalan’ın yaşadığı sağlık sorunları ve zehirlenmesine karşın Newroz alanlarındaki milyonlar, “Sağlığı sağlığımızdır” sloganında birleşti. Etkinliklerde Öcalan’ın sahiplenilmesi ön planda tutuldu. Onlarca kentte Newroz ateşi yakıldı. 2008: ‘ÊDÎ BES E’ DENİLDİ 2008’de devletin politikalarına “Êdî bes e” diyen milyonlarca Kürt, Newroz alanlarında Öcalan’ın bulunduğu İmralı Cezaevi’nin kapatılmasını ve serbest bırakılarak Kürt sorununun çözümünde muhatap alınması çağrısında bulundu. Birçok kentte yasak ilan edilmesine rağmen on binlerce kişi alanlara çıktı. Başta Van, Hakkari ve Yüksekova olmak üzere birçok yerdeki kutlamalara polis ve asker müdahale etti. Van’da Ramazan Dal ve Zeki Erinç, Yüksekova’da ise 20 yaşındaki İkbal Yaşar yaşamını yitirdi. 2009: ÖCALAN SİNEVİZYONU 2009 yılı Newroz’u yerel seçimler öncesine denk geldi. Birçok kentte Newroz coşkulu bir şekilde kutlanırken, Diyarbakır Newroz alanında Öcalan’ın 90’lı yıllara ait Newroz değerlendirmesinin yer aldığı videonun dev sinevizyonlardan alanın dolduran bir milyonu aşkın kişi tarafından izlenmesi büyük yankı uyandırdı. 2010: DEMOKRATİK ÖZERKLİK “Özgür Önderlik, Özgür kimlik, Demokratik Özerklik” şiarıyla 108 ayrı merkezde 2010 yılında Newroz alanlarını dolduran 4 milyonu aşkın kişi, Kürt sorununda muhatap olarak Öcalan’ı gösterdi. Tarihinin en büyük Newroz’una tanıklık eden Diyarbakır’da bir önceki yılı gibi yeniden Öcalan’ın geçmiş dönemlere ait Newroz değerlendirmesini gösterime sunuldu. 2011: AN AZADÎ AN AZADÎ 2011 yılına gelindiğinde Newroz, “Ji bo jiyanek bi rûmet an azadî an azadî - Onurlu bir yaşam için ya özgürlük ya özgürlük” şiarıyla 130 merkezde milyonların katılımıyla kutlandı. Kutlamalarda Kürt sorunun çözümü için Öcalan işaret edildi. 2012: YASAĞA RAĞMEN HER YER NEWROZ 2012 yılındaki Newroz kutlamaları Diyarbakır, Batman ve İstanbul başta olmak üzere birçok kentte yasaklandı. Yasağa rağmen Diyarbakır’da 1 milyonu aşkın kişi dört bir yandan kurulan barikatları aşarak Newroz Parkı’na doğru yürüyüşe geçti. Birçok yer saldırı olmasına rağmen kitlenin tamamı kutlama alanına girdi. İstanbul’daki yasaklı kutlamanın adresi ise Kazlıçeşme Meydanı oldu. Alana ilerleyen on binlere polis müdahale etti. Müdahale sonrası birçok semtte çatışmalar yaşandı. BDP Arnavutköy ilçe yöneticisi Hacı Zengin, atılan gaz bombasının kafasına isabet etmesi sonucu yaşamını yitirdi. Batman’daki kutlamalarda ise Ahmet Türk’e ve çok sayıda BDP vekilinin olduğu otobüse gaz sıkılırken, Ahmet Türk bir polisin saldırısına uğradı. 2013: TARİHİN EN BÜYÜK NEWROZ'U “Çözüm süreci” döneminin ilk yılına denk gelen 2013 yılı Newrozu ise, tüm kentlerde kitlesel kutlandı. “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” sloganıyla yapılan Newroz kutlamalarına Öcalan’ın çözüme dair tarihi mektubu damga vurdu. 2 milyonu aşkın insanın katıldığı kutlamada Diyarbakır, tarihinin en büyük kitlesel eylemine tanıklık etti. Milyonlarca insanın ise canlı yayın aracılığıyla izlediği kutlamada Öcalan’ın tarihi açıklamasıyla, yeni bir mücadele döneminin başladığı duyuruldu. 2014: ÖCALAN’IN BARIŞ MESAJI Çözüm sürecinin devam ettiği 2014’te Newroz yine birçok kentte coşkuyla kutlandı. Diyarbakır’daki kutlamada, milyonlar bir araya geldi. Kutlamalarda ilk kez KCK Eşbaşkanı Cemil Bayık’ın görüntülü mesajı platforma kurulan ekranlardan milyonlara izletildi. Öcalan’ın mesajının Kürtçesini BDP Grup Başkanvekili Pervin Buldan, Türkçesini ise İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Önder okudu. 2015: ÖCALAN’DAN ÇAĞRI 100’ü aşkın kentte ateşi yakılan 2015 Newroz kutlamalarının son adresi yine Diyarbakır oldu. Kutlamalara İmralı’da tecrit altında tutulan Öcalan’ın okunan mektubu damgasını vurdu. Newroz Parkı’nda yapılan kutlamalara 2 milyonu aşkın insan ve ABD, İngiltere, Fransa, Avustralya gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 ülkenin büyükelçiliklerinden müsteşarlar, gazeteci, aydın, yazar, sanatçı, akademisyen, siyasetçi, diplomat, parlamenterlerin de bulunduğu toplam 437 konuk katıldı. PYD Eş Başkanı Asya Abdullah da katılımcılar arasında yer aldı. Kutlamalara damga vuran Kürtçe ve Türkçe olarak okunan Öcalan’ın mektubunda KCK’yi çözüm sürecinin ilerletilmesi için kongre yapmaya davet etti. 2016: DİRENİŞ NEWROZ'U Çözüm sürecinin AKP iktidarı tarafından bozulmasıyla tekrardan engellenmeye çalışılsa tüm kentlerde Newroz kutlanmaları yapıldı. Diyarbakır’da DTK tarafından organize edilen kutlama öncesinde alanda asılan birçok poster ve afiş “örgüt propagandası” içerdiği gerekçesiyle polislerce indirildi. Kutlamada Öcalan’ın önceki Newroz’da gönderdiği mesajlar Newroz’da yeniden okundu. Nusaybin, Yüksekova, Cizre, Silopi ve Şırnak kentlerinde özyönetim mücadelesinin verildiği döneme denk gelen Newroz’da milyonlar direnişe işaret etti. 2017: MUTLAKA KAZANACAĞIZ Darbe girişiminin ardından ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) şartlarında kutlanan 2017 yılı Newrozu “Mutlaka kazanacağız” şiarıyla tüm kentlerde engellemelere rağmen coşkuyla kutlandı. OHAL uygulamalarına rağmen ilk defa kutlanan Newroz’a yine milyonlar akın etti. Ülkede Anayasa değişikliği için başlatılan referandum kampanyası Türkiye’nin Rojava’ya yönelik saldırıları altında girilen Newroz’da, tüm kentlerde milyonlar, hükümete barış sürecine ve müzakere masasına dönülmesi çağrısı yaptı. 2018: ULUSAL BİRLİK ÇAĞRISI Türkiye’nin Efrin’e yönelik operasyonu ve Kürtlerin ulusal birlik yönündeki çalışmalarıyla karşılanan 2018 Newroz’u yine birçok kentte engellemelere rağmen kutlandı. Newroz öncesi birçok kentte gözaltılar yaşandı. Diyarbakır, Mardin, Urfa, Batman, Mersin gibi kentlerdeki kutlamalarda Kürt halkının ulusal birliğini sağlaması için çağrılar yapıldı. 2019: ‘BURADAYIZ’ MESAJI 2019 Newroz’u, hem kayyımlarla yönetilmeye hem de tecrit politikalarına karşı cezaevlerinde başlatılan süresiz dönüşümsüz açlık grevi eylemlerine karşı “Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla gerçekleşti. Milyonların tüm baskı ve irade gasplarına karşı alanlara çıkarak adeta “Buradayız” dediği bir Newroz oldu. 2020: KUTLAMALARA PANDEMİ İPTALİ Yasak ve engellemelerin dahi engelleyemediği Newroz, koronavirüs salgını nedeniyle geçtiğimiz yıl kitlesel olarak kutlanamadı. Diyarbakır’da 12 yıl boyunca milyonları ağırlayan Newroz Parkı, 21 Mart günü boş kaldı. Meydanlarda bir araya gelemeseler de insanlar cadde ve sokaklarda ateşler yakıp, evlerinde kutlamalar yaptı.