İZMİR - Milyonları buluşturan Newroz kutlamaları her dönem gazetelerin ilk sayfasında yerini aldı. Özgür Basın meydanlardan yükselen çözüm mesajlarını manşete taşırken, ana akım medya dönemin ruhuna göre renk değiştirdi.
Mezopotamya ve Ortadoğu'nun birçok bölgesinde kutlanan 21 Mart Newroz hazırlıkları başladı. Binlerce yıldır halkların özgürlük talebinin haykırıldığı Newroz, siyasi otoriteler tarafından ise baskı ve zulümle baskılanmak istendi. Devlet tüm gücüyle bu sesi susturmak isterken, elinde bulundurduğu medya gücünü de bu yönde kullandı. "Ana akım" medya devletin politikalarıyla eşgüdümlü bir Newroz yaklaşımı izledi.
Newroz'un kitleselleşerek Kurdistan ve Türkiye kentlerinde kutlanmaya başladığı 1990'lı yıllarda, gazetelerin ilk sayfalarını Newroz'a kapatan ana akım medya, sadece devlet şiddetini meşrulaştıran haberlere yer verdi. Kısmen yumuşamanın yaşandığı 2000'li yıllarda ise tek bir fotoğraf ve bir kaç cümle ile geçiştirildi. 2013-2015 yılları arasında geçen "çözüm süreci" ise devletin ve doğrudan ana akımın bakışını değiştirdi. Geçmişte milyonları görmezden gelen tüm gazete ve televizyon kanalları, Amed Newroz'larını canlı yayınladı, gazetelerin ilk sayfalarına taşıdı. Bu süreç döneminde bol bol "Barış Newroz'u" başlığı atan gazeteler, çözüm sürecinin AKP tarafından sonlandırılması ile birlikte eski günlerine geri döndü. Çözüm sürecinde barış mesajlarını öne çıkaran gazeteler, daha sonraki yıllarda tek bir ağızdan Newroz'u kriminalize eden ve halkın taleplerini görmezden gelen dil kullanmaya başladı.
Ana akım medyanın sansür ve iktidarın anlayışını yansıtan diline karşı "Özgür Basın” geleneği ise milyonların katıldığı Newroz kutlamalarında halkın coşkusu ve taleplerine yer vermeyi, milyonların iradesini manşetlerine taşımayı sürdürdü.
1990'lı yılların yasaklı Newroz kutlamalarından bugüne Özgür Basın ile ana akım medyasının attığı manşetleri derledik.
1990'DA NEWROZ MANŞETLERİ
1991: Haftalık yayın yapan Yeni Ülke gazetesi “Newroz Türk bayramı oldu” ve “Kürt halkının direniş ve zafer günü: Newroz her yerde” manşetleriyle çıkarken, Hürriyet gazetesi “Kanlı Nevruz’un bilançosu 31 ölü: Bayram mı, isyan mı?” manşetiyle devlet güçlerinin halka saldırısını meşrulaştırdı. Yine ana akım medyada “Günlerdir endişe ile beklenen Nevruz’da korkulan oldu. Tahrikçiler muratlarına erdi… Cizre ve Şırnak kana boyandı; biri polis 31 kişi öldü" ifadelerine yer verdi. Milliyet Gazetesi ise ilk sayfasında “Camiye Kürt bayrağı” şeklinde haberler yayınladı.
1992: Yeni Ülke Gazetesi, 1992 Newroz’unu “Newroz pîroz be” manşetiyle duyurdu. Milliyet ise Newroz kutlamalarını “Adana, Şırnak ve Cizre’de büyük çatışma; biri polis 24 ölü: Bayram değil isyan” başlığı ile manşetine taşıdı.
1993: Özgür Basın geleneğinin devamı olan gazeteler Newroz öncesi kapatıldı. 22 Mart 1993'te Hürriyet, Newroz haberlerini iç sayfada, “PKK, Apo’yu dinledi” başlığıyla duyurdu. Milliyet ise “Ne günlere geldik” başlığıyla Newroz kutlamalarını gördü.
1994: Özgür Gündem Gazetesi tarafından “Resmi ‘Nevruz’ tutmadı” manşeti ile görüldü. Milliyet, sür manşetinde, Avrupa’dan gelip Newroz kutlamalarına katılanları hedef göstererek, “Nevruz’un akbabaları” başlığını attı.
1995: Özgür Ülke Gazetesi, 2 Şubat 1995 tarihinde kapatıldığı için Newroz kutlamalarına yer veremedi. Ana akımın tamamı ise devletin sınır ötesi operasyonlarını gördü.
1996: Milliyet, Newroz haberlerini dönemin Cumhurbaşkanı Demirel’in “Nevruz” kutlamasına katıldığı fotoğraf karesi ile “Olaysız Nevruz” şeklinde verdi. Öte yandan Demokrasi Gazetesi 22 Mart 1996 tarihinde “Dün Newroz’du” manşeti ile çıktı. Meydan gazetesi ise “Nevruz alarmı” manşeti ile devletin Newroz kutlamaları karşısında alınan “güvenlik önlemlerine” dikkat çekti.
1997: Demokrasi Gazetesi, kutlamaları manşetten "Newroz coşkusu her yerde" başlığı ile duyururken, Milliyet, ilk sayfanın alt köşesinde gördüğü Newroz haberini “Eylemli, olaysız Nevruz” şeklinde verdi. Cumhuriyet ise manşetten iki haber şeklinde verdiği Newroz kutlamaları için "Coşkulu Nevruz'da barış isteği" ve "Devlet kendi başına kutladı" başlıklarını kullandı.
1998: Ülkede Gündem Gazetesi “Yüzbinler diriliş ateşini gürleştirdi” manşetiyle okuyucuyla buluştu. Ana akım medya bu yıl Newroz haberlerini görmedi.
1999: Özgür Basın geleneğinden gelen gazeteler kapatıldığı ve sansürlendiği için Newroz kutlamaları medyada görülmedi. Milliyet, Newroz haberlerini “Nevruz’da bol gözaltı” başlığı ile servis etti.
2000'Lİ YILLAR
2000: Özgür Bakış Gazetesi “Bu ateş sönmez” manşeti ile verdi. Milliyet, Newroz’da yakılan tekerleklerin polis tarafından toplatılması üzerinden haberi “Lastikler gözaltında” başlığıyla verdi ve Diyarbakır’da Newroz öncesi alınan “önlemlere” dikkat çekti. Cumhuriyet ise "Nevruz Coşkusu" başlıklı haberinde kutlamalarda barış ve kardeşlik sloganlarının öne çıktığını yazdı.
2001: Yedinci Gündem Gazetesi, "Newroz’da 1 milyon kişi ‘Halkın programını’ yazdı: Yer gök görkem” manşetiyle çıktı. Milliyet, kutlamaların ertesi günü haber yapmazken, 24 Ocak 2001’de suikast sonucu öldürülen Diyarbakır Emniyet Müdürü Gaffar Okan üzerinden “Gaffar da Nevruz’daydı” başlığıyla kutlama haberini servis etti.
2002: Türkiye genelinde Newroz kutlamaları yasaklandı. Fakat halk yasağa rağmen sokaklara çıktı. Yedinci Gündem Gazetesi, halkın yasağı tanımayışını “Newroz yasak tanımadı" manşetiyle gördü. Milliyet Newroz kutlamalarını “Nevruz ateşi bu yıl can yaktı” başlığı ile iç sayfa manşetinde gördü.
2003: Yeniden Özgür Gündem Gazetesi, "Dehaq'a karşı Newroz ateşi" manşetiyle çıktı. Ana akım ise Newroz kutlamalarını tamamen görmezden gelirken, tüm sayfalar Irak savaşına ayrıldı. Sadece Cumhuriyet iç sayfalarda "Barışın habercisi olsun" başlıklı habere yer verdi.
2004: Ülkede Özgür Gündem Gazetesi, "Halk özgürlüğe yürüyor" manşeti ile çıktı. Newroz haberlerini iç sayfada gören Milliyet, “Nevruz kutlamasında gazeteciye dayak” başlığı ile haberi verdi.
2005: Ülkede Özgür Gündem, "Bu başka Newroz" manşetiyle kutlamalara geniş yer verdi. Fakat İstanbul 12'nci Ağır Ceza Mahkemesi tarafından basılmayan yayına toplatılma kararı verildiği için gazete okuyucuya ulaşamadı. Milliyet ise, “Öcalan’ın gölgesinde…” başlığıyla Newroz haberini servis etti.
2006: Ülkede Özgür Gündem, "Halkın Newroz mesajı" başlığını attı. Milliyet gazetesi, “Protokol ateş üzerinde” manşeti ile devlet erkanının “Nevruz” kutlamalarını haberine taşıdı. İç sayfada yer verilen Newroz kutlamaları için “PKK gösterisi gibi” başlığı atıldı.
2007: Güncel Gazetesi, "Newroz pîroz be" manşeti ile okuyucuyla buluşurken, Milliyet ise Newroz kutlamaları için devlet erkanının katıldığı programları sayfalarına taşıdı.
2008: Haftaya Bakış Gazetesi, "Demokratik Özerklik Newroz’u” manşeti ile çıktı.
2009: Günlük gazetesi "Milyonlar seçimini yaptı” manşeti ile Newroz kutlamalarında halkın beyanının ortaya çıktığını duyurdu. Cumhuriyet, Newroz kutlamalarının seçim mesajını görürken, ilk sayfadan verdiği haberde "Kutlamalar DTP'nin gövde gösterisine dönüştü" ifadesini kullandı.
2010'LARDA NEWROZ
2010: Günlük, "Yer gök Newroz: Milyonlar evet dedi" manşetiyle çıktı. Cumhuriyet, “Nevruz kutlandı”, Milliyet “Yüzbinler Newroz’u olaysız kutladı”, Sabah Gazetesi “İşte açılım Nevruz’u: Sıfır olay”, Star Gazetesi ise “Nevruz’un dili barış” manşeti ile haberi duyurdu.
2011: Günlük Gazetesi, "Kawa'nın çocukları özgürlüğü inşa ediyor" manşetleriyle kutlamalara yer verdi. Sabah, "Nevruz böyle kutlandı" başlığı ile birçok kentte coşkuyla kutlanan Newroz yerine yaşanan polis saldırılarını haberleştirdi. Cumhuriyet ise ilk sayfadan "Onbinlerce kişi Newroz'u kutladı" başlığını kullandı.
2012: 21 Mart günü dışında yapılması planlanan Newroz kutlamaları İçişleri Bakanlığı’nca yasaklandı. Gündem, yasağa rağmen sokaklara çıkan yüzbinlerin mücadelesini “Newroz Meydan Okudu” manşetiyle verdi. Ana akım medya ise tek merkezden atılan manşetlerle çıktı. Güneş, “Polis: 1 BDP:0”, Radikal Gazetesi “İnatlaşma can aldı", Bugün Gazetesi “Nevruz terörü”, Akşam Gazetesi “Yaktılar, yıktılar”, Habertürk Gazetesi, “Bayrama bak!”, Hürriyet, “Kin ateşi”, Sabah, “Bu nasıl nevruz”, Sözcü “Yakıp yıkıp taşladılar - Bunun adı bayrammış”, Star, “Silah, şiddet, ateş, Nevruz”, Akit, “BDP yine yaktı yıktı”, Zaman, “Nevruz ateşiyle sokakları yakmaya çalıştılar”, Cumhuriyet, “Erken Nevroz'da bir ölü”, Taraf, “Nevroz'da Gaz Faciası”, Birgün ise “Öldürmüşler Baharı” manşetleri ile Newroz’u haberleştirdi.
2013: Özgür Gündem “Öcalan Amed’den seslendi: Yeni bir dönem başladı” başlığını manşete taşırken, spotta ise “Ben çağrıma kulak veren milyonların şahitliğinde diyorum ki; artık yeni bir dönem başlıyor, silah değil, siyaset öne çıkıyor. Bu bir son değil, yeni bir başlangıçtır” sözlerine yer verdi. Sabah, “PKK çekiliyor”, Posta Gazetesi “Mandela başardı, Öcalan da başaracak”, Habertürk, “Barış zamanı”, Zaman “PKK’ya ‘silah dönemi bitti’ çağrısı”, Vatan gazetesi “35 bin candan sonra silahlara veda”, Taraf “Yeni dönemin nevruzu”, Radikal “Biji Türkiye”, Cumhuriyet “Yeni döneme geçiş”, Yeni Şafak “Silahlar sustu barış zamanı”, Evrensel “Amed Newrozu’nda pusula barışı gösterdi” başlıklarıyla tarihi Newroz’u manşetine taşıdı.
2014: 2014 Newroz’unda da Öcalan’ın mesajı dikkatleri çekerken, onlarca ulusal ve uluslararası haber kanalı Amed Newroz’undan canlı yayınlarını "Diyarbakır'da tarihi gün" şeklinde servis etti. Özgür Gündem "Büyük Barışa Davet" manşeti ile çıktı. Akşam Gazetesi "Derin Örgüte İnat Çözüm Baharı”, Milliyet "Kararlılık Mesajı", Sabah "Çözüme devam Nevruz'u" , Habertürk “Barışırken de korkmayız”, Star ise "Barış Nevruzu" başlıklarını tercih etti.
2015: Özgür Gündem PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın mesajına yer vererek, “Öcalan’dan mahşeri topluluğun huzurunda dünya halklarına ve devletlere tarihi mesaj: Demokrasi zamanı” manşeti ile çıktı. Evrensel gazetesi ise “Sorumluluk devlette” manşeti ile Öcalan’ın mesajına yer verdi. Milliyet manşetine, MHP Başkanı Devlet Bahçeli’nin “İhanet Mektubu” sözlerini taşırken, Sabah Erdoğan’ın “Çözüm süreci tüm Türkiye’yi kapsıyor”, Cumhuriyet “Saray’a isyan”, Posta “Herkes coştu”, Zaman “Silahlara veda çağrısı”, Sözcü “İmralı’nın mesajlarını okutanlara çağrı: Tayyip ile Apo’yu el ele bu meydanda görmek istiyoruz”, Star ise Erdoğan’ın “İzleme heyeti ‘ada’yı meşrulaştırır” sözlerini manşete taşıdı.
2016: Özgür Gündem Amed'te milyonların katıldığı Newroz’u manşetine “Çözüm İmralı’da” başlığıyla taşıdı. Evrensel “Diyarbakır Newroz’undan çözüm mesajı: Silahlar sussun müzakereler başlasın”, Cumhuriyet ise “Barış bir haftada gelir” başlığıyla Diyarbakır Newroz’unda yükselen sesi sayfalarına taşıdı. Sabah, sabah erken saatlerde alandan çekilmiş bir fotoğraf eşliğinde “Diyarbakır yüz vermedi” başlığını kullanırken, Posta, Milliyet gazeteleri ise iç sayfalarda ablukayı “alınan önlemler” öne çıkardı. Zaman “Diyarbakır’da Newroz sönük geçti”, Sözcü ise Newroz kutlamasını hedef alarak, “Hainler Diyarbakır’da şov yaptı: Yapana da yaptırana da yazıklar olsun” manşeti attı.
2017: Anayasa referandumu öncesine denk gelen Newroz kutlamalarını Özgürlükçü Demokrasi Gazetesi “İşte halk iradesi”, Cumhuriyet “Nevruz ateşi barış için yandı” ve Evrensel ise Amed Newroz’unu “Hayır’da barış, Barış’ta da hayır var” manşetini attı. Bu gazeteler milyonların irade beyanını manşetlere taşırken, ana akım medya iktidarın gölgesinde tek başlık atmayı sürdürdü. Star “Nevruz ateşi olaysız yandı” başlığını kullanırken, Milliyet gazetesi bu yıl da meydanları dolduran yüzbinleri görmezken, İstanbul Valiliği’nin “Nevruz” kutlamasını “Nevruz coşkusu” diye servis etti.
2018: Özgürlükçü Demokrasi “Newroz ateşi Efrîn’i temizleyecek” manşetiyle çıktı. Evrensel “Türkiye’nin dört bir yanından gerçekleştirilen Newroz mitinglerinde barış talebi damgasını vurdu" diyerek “Barışın bir sahibi var” manşetiyle çıktı. Hürriyet Gazetesi “Ateşler yakıldı Newruz kutlandı” başlığıyla ilk sayfadan küçük bir şekilde Newroz’u görürken Cumhuriyet gazetesi ise “Newruz ateşi umuda yandı” başlığıyla ilk sayfanın göbeğinde gördü. Star gazetesi ise “Newruz özgürleşti” diyerek en altta haberi görürken diğer gazeteler ise meydanları dolduran milyonları görmezden geldi.
2019: Yeni Yaşam Gazetesi “Newroz’la kazanacağız tecridi kıracağız”, Evrensel Gazetesi de “Halk buradayız dedi’” manşetiyle okuyucuyla buluştu. Birgün ise, “Newroz büyük bir coşkuyla kutlandı” diyerek kısa bir haber olarak gördü. Sözcü Gazetesi ilk sayfasında resmi “Nevruz”a vurgu yaparak “Türkiye Nevruz’u coşkuyla kutladı” diye geçerken, Güneş “Nevruz coşkusu”, Cumhuriyet Gazetesi ise “Nevruz’u on binler kutladı” diyerek yüzbinlerin aktığı kutlamayı küçük bir haber olarak yansıttı.
2020: Tüm dünyayı etkisi altına alana koronavirüs nedeniyle 2020’de kitlesel Newroz kutlamaları iptal edildi. Fakat halklar sembolik de olsa 21 Mart akşamı evlerinin balkonlarında ateş yakarak Newroz’u kutladı.
2021: Yeni Yaşam salgın nedeniyle katılımın engellendiği Amed Newroz'unu "Özgürlük Newroz'u" başlığı ile duyurdu. Birgün gazetesi ise Newroz günü ön sayfasında “Newroz’da direniş” başlıklı yazı ile iktidarın baskılarına rağmen Newroz’un yapıldığına dikkat çekti. Milliyet Gazetesi de “Nevruz sevinci” başlığını tercih etti.
2022: Yeni Yaşam, "Zafer Newroz'u", Evrensel ise "Diyarbakır Newroz'u: Polis ablukasında eşit yurttaşlık mesajı" manşetiyle okuyucuya ulaştı. Ana akım medya ise resmi kutlamalara haberlerinde bol bol yer verirken, yüzbinlerin katıldığı Amed Newroz'un ise "taşkınlık" diye yer vererek, sadece yaşanan gözaltılara değindi.
2023: Yeni Yaşam, Newroz kutlamalarını "Özgürlük İmralı'da" manşetiyle duyurdu. Evrensel "2023 Amed Newroz'u: AKP-MHP iktidarına elveda" başlığını kullanırken, Birgün ise "Sancar'dan 'Bu iktidarı göndereceğiz' mesajı" başlığını kullandı. Sözcü "Diyarbakır'da Nevruz kutlandı" başlığını atarken, Milliyet, Hürriyet, Yeni Şafak ve Aydınlık gazeteleri ise kutlamaların coşkusu ve kitleselliğini görmezden gelerek, yaşanan polis saldırısı ve gözaltılara "terör" ifadeleri ile yer verdi.
MA / Tolga Güney
