HATAY - Efrîn'in Şeyh el-Hadid Nahiyesi ile Kırıkhan ilçesi arasındaki Kürt Dağı bölgesinde yaşayan ve türü tehlike altında olan ceylanlar, yapay sınır ve savaş ile bölünmelerine rağmen güzellikleriyle birçok insanı bölgeye çekiyor. Türkiye'de bulunan iki ceylan türünden biri olan dağ ceylanı (Xezal), günümüzde Hatay Dağ Ceylanı (Gazella gazella) olarak adlandırılıyor. Xezaller, Hatay'ın Kırıkhan ilçesi ile Kuzey ve Doğu Suriye’nin Efrîn ilçesi Şeyh el-Hadid Nahiyesi arasında bulunan Kürt Dağı bölgesinde yaşıyor. Kutsal sayıldığı için yöre halkı tarafından avlanmayan, nesli tükenmeyen ve günümüze kadar gelen xezaller, 2008 yılında tespit edilmesinin ardından koruma altına alınan memeliler sınıfındaki boynuzgiller familyasından gazella (Xezal) cinsinden bir tür. TÜRÜ KIRMIZI LİSTEDE Bozkır ve yarı bozkır yapıya sahip tepelik ve dağlık alanlarda yaşayan xezaller, dünyada İsrail, Güney Lübnan, Arabistan Yarımadası ve İran’da yaşıyorlar. Türkiye'de sadece Kırıkhan ilçesinin Türkiye-Suriye sınır hattında oldukça dar bir alanda bulunan xezaller, IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) Kırmızı Liste değerlendirmesinde türünün tehlikede (EN) olduğuna karar verildi. Toynaklı bir tür olan xezaller, ortalama 17-25 kg ağırlığında, 60 santimetre yüksekliğinde ve 1 metre uzunluğunda olurken, 80 kilometre hızla koşabiliyor. 300'Ü GEBE Zarar verilmesi halinde olumsuzluk yaşanacağına inanılan xezaller, 2008 yılında varlığının tespit edilmesiyle, 2013 yılında Kırıkhan ilçesi Perişan Mahallesi ile Efrin'in Şeyh el-Hadid Nahiyesi sınırındaki 13 hektarlık bir alanda kurulan Dağ Ceylanı Üretim İstasyonu'nda koruma altına alındı. O günden bu yana sayıları artan xezallerin sayısının bin 500'ü geçtiği ve 300’ünün gebe olduğu öğrenildi. REŞO AXA VE XEZALLER Sınırı geçemeyen xezaller, Bostan Dağı ile Sucu köyü arasındaki bölgede yaşıyor. Her yıl yüzlerce kişi bölgedeki xezalleri izlemeye gelirken, sınır köylerinde yaşayan yurttaşlar xezallerin daha önce özgür bir alanda olduklarını ve sınır hattında hayvan otlatırken onları gördüklerini söyledi. İsmini vermeyen 82 yaşındaki yurttaş, xezallerin bölge halkı için neden önemli olduğunu anlattı. Bölgedeki xezallerin kutsal sayılma hikayesini anlatan yurttaş, "Riha'dan Reşo Ağa diye bir ocak bizim bu taraflara 1800'li yıllarda geliyor. Bu Reşo Ağa çobanlık yapan biriymiş. Köyün üzerindeki yerde, Kürt Dağı eteğindeki bizim Bostan Dağı dediğimiz yerde bir yapay göl var. Hayvanları sürekli orada besliyor. Bunun ineği olmadığı halde eve her gün süt getiriyormuş. Köylü de bizim ineği mi sağıyor diye şüphelenmiş. Köylüler bunu takip ediyor. Köylüler bakıyor, bu o gölün başına her gittiğinde xezaller geliyor. O da onların sütünü sağıyor. Sonra da Reşo Ağa'ya insanlar şeyh muamelesi yapıyor. Körler, topallar onun yanına gidiyorlar. Bir iki kişi de xezalleri vurduğunda başına bir şeyler gelince kutsal oluyor ve kimse dokunmuyor. Ardından Reşo Ağa Kürt Dağı'ndan sınırın bu yanına her yere hüküm sürüyor. Köylerin hepsinin ağası oluyor" dedi. EFRİN'E KADAR BÖLGEDE YAŞIYOR Demokrat Parti döneminden sonra bölgeye tel örgüler çekildiğini söyleyen yurttaş, "Araya sınırlar yerleştiriliyor. Gelgitler komşular arasında oluyor ama 1960'larda tamamen bu gidiş gelişler kesiliyor. Xezaller duvar çekilmeden önce Kürt Dağı'nın tüm yamacında bulunuyordu. O nedenle de “Kürt Xezal”i olarak da biliniyor. Bu hayvanlar Efrîn'in Şeyh el-Hadid Nahiyesi'ne kadar gidiyorlar. Bu bölgeden ayrılmıyordu. Şimdi sınırın öte tarafında ne durumdalar bilmiyoruz" ifadelerini kullandı. MA / Müjdat Can