Hızır,
Batıni anlamında insana uzanan Tanrı’nın eli görünmeyen yüzüdür Hızır. Bedensel değil tinsel bir kimlik. Hızır kültürü, Gılgamış Destanı’ndan Yunan mitolojisindeki Galankos efsanesine birçok antik kültür ile Anadolu ve Orta Asya Türkleri, Kürtlerin, Kırmançların, Zazaları, Fars, Afgan, Hint, Arap, İbrani vb. birçok halkın mitolojisinde yer alır.
Biz Dersimlilerin halk edebiyatında geniş bir yelpazede Hızır’ın, kudretini kaleme aldıklarına şahitlik ediyoruz.
“Hızır her yerdedir…”
Suda, karada, havada var olan ama görünmeyen; yaratan ve kurtaran tanırıdır.
“Wayır” denilir.
İnsanoğlunun inandığı gözle görünmeyen Tanrının biz Dersimler içinde Tanrı; Hızır ile eş tutulur.
Ve pek çok ad ve sıfat ile örülen inanç biçimidir Hızır. Koruyuculuğu, kurtarıcılığı, bilgeliğin ve ölümsüzlüğün simgesidir Hızır.
Alevi Kızılbaş inancında başkalarının yardımına koşmak, dara düşenlerin yanında olmakla başlar. Çok esiklerde özellikle baharın coşkun aktığı derelerde, zorlu geçitlerinde imdada Hızır çağrılır. Hiçbir şeyin sahipsiz olmadığını bütün doğanın sahibi ve yaratıcısıdır Hızır.
Dersim’de Hızır golde ro, Duzgı kemerde ro özdeyişi çok kullanılır.
Toplumsal yaşamın zorluklarında sık sık kullanılan ögedir. Hızır; kimilerine göre; kimi zaman beyaz donlu aksakallı kıyafetli bilgedir. Dara düşenlerin tez elden dar yerine varmasına inanılır.
Dersimde Hızır inancı, riskli bir iş yapıldığında, “Ya Hızır” diye başlanır. Hastanın yanında kimsesizlerin sahibi, korunmasızı koruyan. Kundaktaki bebeğin başucundaki gözetleyendir. Hızır adı anılınca küsler barışılır, ikrar verilir. Adını geçtiği her söz kutsal sayılır, adına lokmalar pişirilir.
Hızır’ın ayı, havanın en zor şartlarını olduğu günleri içerir. Bu günler en çok dayanışma ve paylaşma günleridir.
Hayvanlar için toplanan yiyeceklerin tükenme noktası da olunduğunda, ısınmak için toplanılan odunların bitme noktasında olduğu dönemlerde Hızır, hazır ve nazır olduğuna inanılır.
Halk arasındaki inanca göre Hızır bu zor günlerde insanlar arasında dolaşarak zorlukları kaldırır.
Bu kadim diyarlarda edilen duaların, dağıtılan lokmaları ve yakılan çiraları tüm insanlığa hayırlara vesile olması dileği ile…
Ya Hızır diyelim.
